Sual İşareti “?” Sembolü Nereden Geliyor?

İletişim, insanların kim bilir haiz olduğu en mühim özelliktir. Birbirimizin düşüncelerini öğrenmek, söyleşi etmek, konuşmak ve tartışmak hakkaten bir moral düzeltme aracıdır. Doğal yazışma bir tek sözlü değil yazılı olarak da oldukça önemlidir. Yazılı iletişimde de bir insanoğlunun haiz olması ihtiyaç duyulan en mühim özellik noktalama işareti bilgisidir şu sebeple noktalama işaretleri olmadan asla istediğimiz mesajı karşımızdakilere veremeyiz.

Her dilde değişik değişik kullanılan noktalama işaretleri vardır sadece bazıları evrenseldir ve her dilde aynı amaç için kullanılır. Bu yazımızda da bu noktalama işaretlerinden sual işaretini “?” ele alacağız. Cümlelerimizin bir sual belirttiğini vasıflandırmak için kullandığımız sual işareti sembolü nereden geldi diye asla merak ettiniz mi? Şu ana kadar malum 3 kuram var, gelin anlatalım.

Kent efsanesi: Sual işareti sembolü kedilerden ve Antik Mısır’dan geliyor

Oldukça eskilerden beri malum bir kent efsanesi olan bu kuram, her ne kadar doğruluğu minimum olanı olsa da 3. kuram olarak literatürde yer almakta. Bazı hikayelere bakılırsa sual işareti sembolü, Antik Mısır döneminde haritalarda bilinmeyen bölgeleri işaretlemek için üretilen ve kullanılan bir cihazdı. Bu cihazın şeklini de kedilerin meraklı haldeyken kuyruklarını soktukları halden esinlenerek oluşturmuşlar.

Bu teoriyi ortaya atanlar bununla beraber ünlem işaretinin de kedilerin tedirgin olduklarında kuyruklarını dümdüz bir sopa benzer biçimde yapmalarından esinlenilerek oluştuğunu söylüyorlar. Kısaca netice olarak sual işareti sembolü, Antik Mısır vatandaşlarının taptıkları bir kedi olan Sfenks kedisinden gelmekte.

Sadece şu an bu kuram neredeyse tamamen çürük durumda zira Antik Mısır dönemindeki yazılı dilde noktalama işaretleri kullanılmıyordu ve kayıtlı ilk noktalama işareti kullanımı 19. yüzyıla kadar gerçekleşmemiş. Bu sebeple söyleyebiliriz ki bu kuram doğru değil sadece keyifli. Gelin öteki teorilere de göz atalım.

Romalılar!: Sual işareti sembolü Latincedeki ‘qvaestio’ kelimesinden türedi

Daha gerçekçi olan ilk teorimizin temelleri de Roma’ya dayanıyor. Bu teoriye bakılırsa sual işareti sembolü Latincedeki ‘qvaestio’ kelimesinden türüyor ve bu kelime de ‘sual’ anlamına geliyor. Bu kelime, Orta Çağ’da öğretmenler tarafınca ‘qo’ şeklinde kısaltılırmış. Bu şekilde kısaltıla kısaltıla ‘o’ harfi, ‘q’ harfinin altına geçmiş ve evrilerek günümüzdeki ‘?’ sembolü ortaya çıkmış.

Bununla beraber durumun bu şekilde gerçekleştiğine dair gerçek bir kanıt neredeyse yok diyebiliriz şu sebeple şimdiye kadar hiçbir Orta Çağ temelli bir el yazısı bulunamadı. Sadece gidiş yoluna bakarsak mantıklı olmasından dolayı bizim teoriye puanımız 7/10.

Gene Romalılar!: Fakat bu sefer olayın merkezinde İngiliz Alcuin var

Dilbilimciler tarafınca en oldukça kabul gören hikâye, York’lu Alcuin’in hikayesidir. Alcuin, 8. yüzyıl İngiltere’sinde yaşamış bir akademisyendi ve Cherlamange’nin kendisinden onun mahkemesine bir katılım daveti almıştı. Alcuin bu teklifi tereddüt etmeden kabul edip Fransa’ya gitti. Fransa’dayken Alcuin, sayısız şiir ve kitap yazdı.

Alcuin’in şiir ve kitap yazdığı bu vakit zarfında yazılı metinlerde noktalama işaretlerine duyulan gerekseme daha da belirgin hale gelmişti zira kitaplar artık bir tek rahipler tarafınca halka karşı sesli olarak değil, kendi başlarınayken de okunması mümkün hale gelmişti. Nerede duraklamaları icap ettiğini ve nerede soruya vurgu yapıldığını bilmeden rahiplerin okudukları şeyi anlamaları oldukça zor hâle gelmişti.

Bu soruna çözüm bulmak adına Alcuin, bir cümlenin sonuna getirilen ve cümlenin vurgusunu belirleyen ‘punctus interrogativus’ sembolünü yarattı. Sembolün kendisi, eski Roma noktalarından birinin üstünde yer edinen bir dalga işaretiydi. Noktanın üstündeki bu süsleme (kısaca günümüzdeki sual işareti), Paris’teki akademisyenlerin noktalama işaretlerini standart hâle getirmesine sebep oldu.

Bir tek sual cümlelerinde kullanmak için Alcuin’in ‘punctus interrogativus’ sembolünü seçtiler. 17. yüzyılda basımevi ortaya çıktı ve sual işareti sembolü tüm Batı vatanlarında evrensel bir sembol olarak kullanılmaya başlandı. Arap dünyası sual işaretiyle ilk kez tanıştıklarında, sağdan sola yazdıkları için sual işaretinin yönünü yatay olarak ters çevirdiler. İspanyollar ise ters çevirerek cümlelerinin başlangıcında da kullanmaya başladılar.

Bonus data: İspanyolcada sual işareti neden ters olarak da kullanılıyor?

Şu sebeple İspanyolcada bir cümlenin içindeki kelimeleri değiştirmeden bir tek noktalamalarla o cümleyi düzgüsel, ünlem yada sual cümlesi haline getirebiliyorsunuz. Bu da yazılı durumlarda vurguyu daha iyi yapmanıza sağlıyor. Mesela:

• Este es mi perro. (Bu benim köpeğim.) (Düzgüsel)
• ¡Este es mi perro! (Bu benim köpeğim!) (Kızgın)
• ¿Este es mi perro? (Bu benim köpeğim mi?) (Şaşkın-Sual)

Türkçede bu biçim durumları yazılı olarak belirtmek için cümleye açıklama eklememiz gerekiyor. Mesela:

• Burak, ‘bu benim köpeğim’ dedi.
• Burak, ‘Bu benim köpeğim!’ diye kızdı.
• Burak, ‘Bu benim köpeğim mi?’ diye sordu.

Doğal tam olarak bu durumların işlediği senaryolar olmayabiliyor ve cümleden cümleye değişkenlik gösterebiliyor. Sadece İspanyolcada ters sual işareti ve ünlem işareti kullanılmasının sebebi bu. Böylelikle sual işareti “?” sembolü nereden geliyor temalı içeriğimizin sonuna gelmiş bulunmaktayız. Düşüncelerinizi ve önerilerinizi aşağıdaki yorumlar kısmında belirtmeyi lütfen ihmal etmeyin. Ek olarak resmi Telegram kanalımıza buradan abone olabilirsiniz.