Afrika Ülkelerinin Sınırları Neden Cetvelle Çizilmiş Benzer biçimde?

Gerek yüzyıllar ilkin yaşanmış olan savaşlar, gerekse de milyonlarca senedir devam eden kıta hareketleri neticesinde dünya haritasında sınırlar pek oldukca kez değişti. Kimi zaman bir imparatorluğun doğuşu ya da çöküşüyle dünya haritası sil baştan çizilirken; senelerdir değişmeyen bir detay, hikâyeyi bilmeyen insanlarda ister istemez merak uyandırıyor.

Gelin şimdi hep birlikte Afrika kıtasındaki devletlere ilişik sınırların neden öteki kıtalardaki devletlere nazaran daha muntazam olduğuna ve başka kıtalarda da benzer bir vaka olup olmadığına göz atalım.

Günümüzde de halen sömürge bölgesi olarak tabir ettiğimiz Afrika’nın hikâyesi, tahmin ettiğimizden oldukca daha eskilere dayanıyor.

• Afrika kıtası ve sömürgeci devletlerin hakim oldukları bölgeler

Hepimizin bilmiş olduğu suretiyle Afrika kıtasındaki neredeyse her devlet, varlıklı yer altı kaynaklarından dolayı senelerce emperyalist devletler tarafınca sömürülmüştü. Pek oldukca kaynağa nazaran Afrika’daki sömürü faaliyetleri ilk kez MÖ 576 senesinde Mısır Firavunu II. Amasis tarafınca başlamış ve bu süreci Yunan sömürgeciliği ve Büyük İskender takip etmişti.

Daha ileri düzey olan sömürge aşaması ise 13. yüzyılda, 1215 sularında Portekiz’in Fas kıyılarını işgal etmesiyle başladı ve senelerce devam edecek olan sömürgenin ilk fitilini ateşledi.

Portekiz’in peşinden “ipini koparan emperyalist, Afrika’ya geldi” desek yeridir.

• Maviler Fransa, kırmızılar Birleşik Krallık ve kahverengi çizgiler öteki sömürgeci devletlerin rotasını ifade ediyor.

Portekiz’in 1215 yılındaki kıyı işgalinin peşinden başta Birleşik Krallık ve Fransa olmak suretiyle; Belçika, İspanya ve İtalya benzer biçimde Avrupalı devletler Afrika kıtasındaki insan enerjisini ve yer altı zenginliklerini sömürmeye başladı.

19. yüzyılın sonlarına geldiğimizde ise hem toprak büyüklüğü hem de nüfus bakımından dünyanın en büyük ikinci kıtası olan ve dünya üstündeki toprakların %24,4’üne haiz olan Afrika’da emperyalistler tarafınca işgale uğramamış hiçbir bölge (Etiyopya hariç) kalmadı. Oysa ki 1876 senesinde işgal oranı kıta genelinde %10 idi. Bu oran bir tek 14 yıl sonrasında 1890 senesinde %90’a terfi etti.

Masadaki pasta büyük ve kıymetli olunca Avrupalı devletler uzlaşma yoluna giderek pastanın dağılmasını önlemek istedi!

Afrika, potansiyel ve mevcut iş gücü bir kenara dursun, yer altı zenginliklerin bakımından dünyanın kim bilir en varlıklı kıtasıydı ve emperyalist devletler birbirleriyle kavga etmeden alabilecekleri en büyük oranı almak istiyordu. İşte bu doğrultuda Belçika Kralı II. Leopold’un daveti üstüne Almanya’nın Berlin şehrinde bir konuşma düzenlendi.

Berlin Konferansı neticesinde Afrika kıtası 52 değişik bölgeye ayrıldı. Bölge ayrımları yapılırken dikkat edilen birincil ve en mühim husus yer altı kaynaklarıydı. Bu doğrultuda Afrika kıtasına enlem ve boylam çizgileri de gözetilerek sınırlar çizildi.

Bu 52 bölge (her biri kağıt üstünde devlet), Birleşik Krallık (20), Fransa (18), Portekiz (5), İspanya (4), İtalya (3) ve Belçika (2) içinde güç ve toprak önemine nazaran paylaşıldı. Ek olarak gene bu konuşma sonucunda payına düşen bölgeyi işgal eden devletin, fiilen orada asker bulundurması mecburi kılındı. Asker bulundurmaması durumunda ise öteki devletlerin askersiz bölgeyi sahiplenmesine izin verilmiş sayılacaktı.

Halen devam eden Afrika sorunlarının temelinde o gün alınan kararların oranı devasa yükseklikte.

Berlin Konferansı’nda Avrupalı devletlerin kendi çıkarlarına nazaran cetvellerle sınırlar çizmesinin negatif tesirleri günümüzde bile halen devam etmektedir. Bu gelişigüzel sınır ayrımları ile aynı kabile 3 değişik devlete ayrılmış ya da birbirine düşman ve tamamen zıt iki kabile aynı devlete verilmiştir.

Cetvelle sınır ayrımının getirmiş olduğu bu sorundan dolayı Afrika devletlerinde sürekli olarak sınır savaşı, iç savaş, siyasi istikrarsızlık ve halk ayaklanması benzer biçimde negatif durumlar baş göstermektedir. Bu da naturel olarak Afrika’nın günümüzde yaşamış olduğu maddi, temel gerekseme, eğitim ve endüstri benzer biçimde sorunlara sebep olmaktadır.

Günümüzde Avrupalılar Afrika’dan elini eteğini çekmiş benzer biçimde gözükse de Afrika’da mevcut durumun pozitif olduğundan anlatmak zor.

Bağımsızlık yılları

Her ne kadar bugün Avrupalı devletler askerlerini Afrika’dan çekip sömürgeye son verdiklerini ifade etseler de hem geçmişte attıkları adımlardan hem de miras bıraktıkları sorunlardan dolayı Afrika’nın genel durumunun iyi olduğundan anlatmak pek mümkün değil.

Nüfusunun %50’si 19 yaş altı gençlerden ve 54 değişik devletten oluşan Afrika kıtası, geçmişte tamamen sömürülmüş bir kıta olmasaydı kim bilir haiz olduğu genç nüfus ve yer altı zenginlikleriyle birlikte, dünyanın en gelişmiş bölgelerinden biri olabilirdi.

Dünya haritasından sonrasında birazcık da ABD kıtasına yakından bakarsanız orada da bir Afrika görmeniz mümkün.

Bilgileri ve sebepleriyle Afrika devletlerinin sınırlarının neden muntazam bulunduğunu açıkladıktan sonrasında tıpkı Afrika benzer biçimde bir dönem sömürge süreci yaşamış ve sınırlar bakımından da kaderi değişik olmayan ABD Birleşik Devletleri’ne değinmesek olmazdı. Her ne kadar biz ABD’daki değişik yönetimsel birimleri eyalet olarak ifade etsek de bununla birlikte bu eyaletler için “devlet” ifadesi de doğrudur. Aslına bakarsan ABD Birleşik Devletleri’nin adı de günümüzde içinde bulunan 50 eyaletten (devlet) gelmektedir.

Bir zamanlar Birleşik Krallık sömürgesi olan ABD’deki eyaletlerin sınırları da yakından incelediğinizde tıpkı Afrika’daki benzer biçimde cetvelle çizilmiş benzer biçimde düzgündür şu sebeple bu sınırlar da masabaşında çizilmiş sınırlardır. ABD’deki eyaletlerin sınırları çizilirken enlem ve boylam çizgileri, çöl, otoyol, su yolları ve nehirler benzer biçimde etkenlere dikkat edilerek çizilmiştir.

Eğer her şey Avrupalı devletlerin istediği benzer biçimde devam etseydi, bugün ülkemizin sınırları da cetveller tarafınca çizilmiş olacaktı.

I. Dünya Savaşı devam ederken Avrupalı devletler, kendi aralarında pek oldukca gizli saklı antak kalma yaparak toprak paylaşımı mevzusunda ön adım atmıştı. Bu gizli saklı anlaşmalardan önde gelen Sykes-Picot Anlaşması da ülkemizin doğu ve cenup bölümlerinin sınırlarını tıpkı cetvelle çizilmiş benzer biçimde bölüyordu.

Birleşik Krallık ile Fransa içinde imzalanan ve Rusya’nın da onay verdiği bu gizli saklı antak kalma, hemen sonra tıpkı öteki gizli saklı anlaşmalar benzer biçimde Rusya tarafınca ifşa edildi. Sykes – Picot Anlaşması’ndaki sınırların Sevr’e nazaran daha net sınırlar bulunduğunu fakat her iki anlaşmada da yer edinen haritaların artık paçavra olduklarını rahatça ifade edebiliriz.

Sınırları masa başlangıcında cetvelle değil de toprak üstünde süngü mücadelesi vererek çizilmiş bir devlet olmanın haklı gururunu eğitim ve bilimle birleştirip gelecek nesillere layıkıyla aktarabilmek dileklerimizle…

Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 /