Dünya Edebiyatında Yazılan İlk Roman Nedir?

17. yüzyılın hemen hemen başlangıcında, İspanyol yazar Miguel de Cervantes tarafınca kaleme alınan Don Kişot adlı roman sayısız dile çevrildi ve bugün kendine fanatik olan pek oldukça okuyucu kazanmıştır. Anlatı elbet güzel sadece onu bu kadar meşhur icra eden dünya edebiyatındaki ilk roman olmasıdır. Sahi, hakikaten o şekilde mi? Maalesef en popüler yanlış bilgilerden bir tanesi, dünya edebiyatındaki ilk romanın Don Kişot olduğudur. Peki gerçek ne?

Dünya edebiyatındaki ve hatta tarihteki ilk roman olarak nitelendireceğimiz yapıt, bin yıldan uzun bir vakit ilkin kadim bir kültüre haiz olan Japonya topraklarında yazıldı. Üstelik bu eserin yazarı bir kadındı. O devrin şartlarını düşündüğümüz vakit bir kadının yeterince eğitim alabilmesi ve roman yazacak kadar kendini geliştirebilmesi büyük bir başarıdır. Gelin dünya edebiyatındaki ilk romana birazcık daha yakından bakalım.

Farkı daha iyi anlayabilmek için roman türüne bakalım: Roman nedir, özellikleri nedir? 

Yazınsal bir yazım türü olan romanın en dikkat çeken ve öbürlerinden ayırıcı özelliği düz yazı biçiminde yazılıyor olmasıdır. Öykü ve benzeri türlere gore oldukça daha uzundur. Gerçeklerden esin alsa da temel özelliği kurgusal olmasıdır sadece bu kurgusallığı insanoğlunun gerçek deneyimlerine dayandırır. Kim bilir en mühim özelliği sayfalarca dolusu anlatıyı temiz, birbirine bağlı bir vaka örgüsü içinde okuyucuya aktarmasıdır. Romanlar basılı eserlerdir. 

Bu aşamada bir ayraç açalım; roman hakkında bu temel detayları paylaşmamızın amacı okuyucuya ansiklopedik bir informasyon vermek değil, romanın ne olduğundan güvenli olmanızı sağlamak. Bundan dolayı dünya edebiyatındaki ilk romanın milattan sonrasında binli yıllarda yazıldığını duyunca ‘Nasıl ya o vakit Gılgamış Destanı ilk romandır.’ şeklinde yanlış tepkiler olabilir. 

Türün ilk örneği olarak dünya edebiyatında yazılan ilk roman nedir, kim yazmıştır? 

Dünya edebiyatında yazılan ilk roman Genji Monogatari, İngilizce adıyla The Tale of Genji adlı eserdir. Vatanımızda Genji’nin Hikâyesi adıyla piyasaya sürülen romanın yazarı, Murasaki Shikibu adlı sarayda görevli asil bir kadındır. Murasaki Shikibu’nun Genji Monogatari’yi yazmaya 1001 senesinde başladığı ve 1010 senesinde tamamladığı düşünülüyor. Roman 800 waka ve 54 bölümden oluşmaktadır. 

Bu benzersiz eserin yazarı Murasaki Shikibu kimdir? Hakkında pek informasyon yok: 

Genji Monogatari, İngilizce adıyla The Tale of Genji romanının yazarı Murasaki Shikibu’nun 978 senesinde Japonya’nın Kyoto kentinde dünyaya geldiği ve gene burada 1014 senesinde yaşamını kaybetmiş olduğu tahmin ediliyor. Aslına bakarsak Murasaki Shikibu yazarın gerçek adı değil. Murasaki adı romandaki kahramanın lakabından geliyor. Shikibu ise yazarın babasının görevli olduğu bürodaki unvanının bir yansıması.

Murasaki Shikibu, Japonya’nın en asil ailelerinden olan Fujiwara soyundan geliyor. Sadece bölgenin akrabalık yapısına gore kendisi bu ailenin pek de asil olmayan uzak bir kolunu temsil ediyor. Shikibu, İmparatoriçe Jōtō Mon’in’in sarayında nedime olarak vazife yapmış olduğu ve asil bir ailenin akrabası olduğundan iyi bir eğitim alarak Çince öğrendi. Uzak bir kuzeni olan Fujiwara Nobutaka evliliğe ilk adımını attı ve bir kız evladı oldu. 

Yazıldığı dönem kimsenin önemsemediği The Tale of Genji romanının kıymeti uzun seneler bilinmedi:

The Tale of Genji adıyla ilk kez 1935 senesinde İngilizceye 6 cilt olarak Arthur Waley tarafınca çevrilen Genji Monogatari, 1976 senesinde aslına daha sadık bir halde Edward Seidensticker tarafınca yine çevrildi. Son olarak 2001 senesinde Royall Tyler çevirisiyle ve notlarla zenginleştirilmiş olarak yine basıldı. 

Genji Monogatari romanının İngilizceye çevrilme macerası sonrasında aşama önemlidir şundan dolayı sadece çevirisi yapıldığı vakit tüm dünyada adı duyulmuş ve Japon edebiyatının başyapıtlarından biri olarak kabul edilmiştir. Gariptir, dünya edebiyatının ilk romanı olarak kabul edilen Genji Monogatari, yazıldığı dönem bile kıymet görmedi.

Harvard Üniversitesi’nde görevli Japon Kültürü uzmanı Melissa McCormick’in aktardığına gore; Murasaki Shikibu, Genji Monogatari eserini yazdığı vakit devrin edebiyat loncasına gösterdi. Maalesef almış olduğu cevap son aşama aşağılayıcıydı. Bundan dolayı o devrin düşüncesine gore kurgu eserler yazınsal hiyerarşinin en alt basamağında kabul ediliyordu. Aslına bakarsan onlara gore kalitesiz kurgu roman türündeki eserin yetmezmiş şeklinde bir kadın tarafınca yazılmış olması, onun asla var olmaması anlamına geliyordu.

Japon aristokrasisini en çıplak haliyle özetleyen Genji’nin Hikâyesi romanının mevzusu:

Murasaki Shikibu tarafınca kaleme alınan dünya edebiyatının ilk romanı Genji’nin Hikâyesi’nde Prens Genji adlı aristokrat bir karakterin başarılar, şiir, müzik, sanat ve aşk dolu yaşamı anlatılıyor. Kibar ve zarif bir insan olan Prens Genji, roman süresince pek oldukça değişik kadınla tutku dolu aşk maceraları yaşar. 

Prens Genji’nin gönül maceralarından bahsedilmiş olduğu için bu romanın bir aşk hikayesi anlattığını düşünmeyin. Sayfalar ilerledikçe roman oldukça daha sert bir mevzuya geçerek Budizm inancından söz etmeye başlıyor. Budistlerin dünyanın boş ve anlam ifade etmeyen olduğu şeklindeki yaygın düşüncesine benzersiz bir bakış açısıyla yaklaşan yazar, insani duyguları tabiat güzellikleriyle birleştirerek yer yer aksiyonun tavan yapmış olduğu görüntüler konu alıyor. 

Genji’nin Hikâyesi eseri, tarihin ilk romanı olarak kabul edilmiş olduğu için yazınsal kıymeti tartışılmaz. Sadece yazınsal değerinin yanı sıra zamanı bir kıymeti de vardır. Bundan dolayı kitabın her bir sayfasında 11. yüzyıl Japon aristokrasisine dair benzersiz bilgiler görürüz. O devrin aristokrat insanlarının kültürü, eğlence anlayışı, giyim seçimi, etik anlayışları ve günlük hayatları bu romanla beraber günümüze kadar aktarılmıştır. 

Peki Türk edebiyatında ilk roman nedir?

Roman türü, Türk edebiyatına 19. yüzyılda Tanzimat döneminde girmiştir. Türk edebiyatındaki ilk roman hakkında değişik görüşler vardır. Şemseddin Sâmi tarafınca kaleme alınan ve 1875 senesinde kitap olarak piyasaya sürülen Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı yapıt, Osmanlıca harflerle basılmış ilk romandır. 

Bazı kaynaklar 1851 senesinde Vartan Paşa tarafınca kaleme alınan Akabi Hikayesi adlı eseri ilk Türkçe roman olarak kabul ederler sadece Ermeni harfleriyle basılmış olduğu için Osmanlıca basılan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat eserini Türk edebiyatındak ilk roman olarak kabul edenler çoğunluktadır. 

Günümüzden bin yıl ilkin bir kadın yazar tarafınca kaleme alınan dünya edebiyatındaki ilk roman nedir sorusunu yanıtlayarak bu yapıt hakkında bilmenizde fayda olacak detaylardan bahsettik. Bir ihtimal bigün tozlu bir kütüphanenin rafları içinde kaybolmuş yeni bir yapıt bulunur ve edebiyat zamanı hakkında bildiğimiz her şey yine değişmiş olur. Mevzu hakkında düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.