Empirizm Nedir, Temsilcileri Kimlerdir?

İnsanlık var olduğu günden beri kendini ve çevreyi sorgulayan bir canlı olmuştur. Felsefe de bu tür bir arayışın sonucudur. Data, yaşamın temeli olarak düşünüldüğü için bilgiyi nasıl elde ettiğimiz daima felsefenin öncelikli mevzusu olmuştur. Bazıları bilgiyi doğuştan bildiğimizi, bazıları düşünerek bulduğumuzu, empirizm ise mevcud tüm bilginin kişinin deneyimleri sonucu edinildiğini anlatmaktadır.

Empirizm, akılcılık olarak malum rasyonalizmden farklıdır. Bu sebeple empiristler düşünerek değil, deneyimler ve duyumlar kanalıyla bilgiyi edindiğimizi söylerler. Tarih süresince pek oldukca temsilcisi olan bu felsefi görüş, bazılarına bakılırsa ateizmin bile temelini oluşturmaktadır. Birazcık karışık görünüyor olabilir. Gelin her insanın anlayabileceği şekilde empirizm nedir, temsilcileri kimlerdir, neleri savunurlar tüm detaylarıyla görelim.

Temelden başlamış olalım, empirizm nedir?

Deneycilik ve ampirizm benzer biçimde adlarla da anılan empirizm; bilginin duyular ve deneyimler kanalıyla elde edildiğini söyleyen felsefi bir görüştür. Data deneyimler ve duyumlar kanalıyla elde edilidiği için insan ilk doğduğu anda tabula rasa şu demek oluyor ki boş bir levhadır. Yaşadıkça bu levha dolar ve insan informasyon sahibi bir şahıs haline gelir.

Evet, bilgiyi deneyimler sonucu elde ederiz ne var bunda diyorsanız bekleyin, empirizmin informasyon hakkında ince bir düşüncesi daha var. Bilginin edinim kanalıyla elde edilmesi yetmiyor, o bilginin doğru olup olmadığı da deneyle ölçülüyor. Kısaca ben duyumlarıma ve deneyimlerime bakılırsa bu şekilde bir informasyon sahibiyim derseniz, empiristler gelir ve hadi göster bakalım derler. Bu aşamada akılcılıkla aralarında büyük bir fark vardır.

Empirizm felsefesinin etimolojik kökeni, pek oldukca benzeri benzer biçimde Yunancaya dayanmaktadır. Yunanca edinim anlamındaki empiric kökünden gelen empirizm, o zamanlar eğitim almadığı halde ergonomik yapması yardımıyla bir uzmana dönüşen hekimi anlatmaktaydı. Vakit içinde bu tarif gelişerek tüm toplumsal bilimler ve hatta yaşamın kendisi için uygulanabilir hale geldi.

Empirizm neyi savunur?

Empirizm sezgileri, akılcılığı ve vahiy kanalıyla gelen bilgiyi reddeder. Bilginin temelinde edinim bulunduğunu ve elde edilmiş bilginin doğruluğunun da sadece gözlem kanalıyla ispatlanacağını savunur. Bu yüzden bilim deneye dayalı bir alan olduğundan başlı başına empirik olarak kabul edilir. 

Empiristler için bilginin nasıl elde edilmiş olduğu son aşama önemlidir. Ben düşündüm ve bunu buldum benzer biçimde bir açıklama kafi değildir. Nasıl buldun göster, ikimiz de görelim ve kabul edelim düşüncesi baskındır. Bilginin elde edilmiş olduğu duyum bir his olmamalı, hepimiz tarafınca da duyu organları ile anlaşılacak bir durum olmalıdır. 

Empirizm temsilcileri ve öncüleri kimlerdir?

Empirizm temsilcilerini kolay bir sıralama olarak vermek, onlara haksızlık olacaktır. Bu sebeple ilk çağlarda ortaya çıkmış empirizm hakkında her birinin yapmış olduğu benzersiz katkılar vardır. Empirizmin temelleri ilk çağda Demokritos ve Epikuros tarafınca atılmıştır. Her ikisi de düşüncelerini, o dönemki bilimin kanıtları üstünden sunmuşlardır.

Empirizmin temel kavramlarından bir tanesi olan tabula rasa, 11. yüzyılda İranlı felsefeci Avicenna tarafınca ortaya atılmıştır. 12. yüzyılda Arap felsefeci İbn Tufail, tabula rasa terimini bir gözlem ile kanıtlama etmiştir. Bu gözlem sonucunda, tenha bir adada yaşayan bir erişkin ile minik bir çocuğun benzer bir zihinsel yapıda bulunduğunu şu demek oluyor ki bilginin deneyimle kazanıldığını ortaya koymuştur.

Empirizmin bir metodoloji haline gelmesi ise İngiliz Okulu tarafınca gerçekleştirilmiştir. 17. ve 18. yüzyılda ortaya çıkan bu akımda John Locke, George Berkeley ve David Hume benzer biçimde adlar vardır. Bu adlar Descartes, Leibniz ve Spinoza benzer biçimde akılcılara meydan okuyarak empirizmi savunmuşlardır.

Empirizmi formülize eden isim, John Locke:

İngiliz felsefeci John Locke için ayrı bir başlık açmak gerekiyor şundan dolayı kendisi empirizmi 1690 senesinde değindiği İnsan Anlayışına İlişkin Bir Tecrübe etme adlı yazısında formülize etmiştir. Tabula rasa terimini korumak için çaba sarfeden Locke, bir deneyime atıfta bulunmadan herhangi bir şeyin bilinebilir bulunduğunu reddetti. Tanrı varlığı bilgisi de dahil.

İrlandalı felsefeci ve piskopos George Berkeley ise Locke’un bu görüşünün ateizme zemin hazırlayacağından kaygı ederek 1710 senesinde İnsan Bilgisinin İlkeleri Üstüne İnceleme adlı yazısında değişik bir empirizm biçimi ele aldı. Deneyimin, deneyin ve duyumun bile bizzat tanrının ispatı bulunduğunu iddia eden Berkeley’in bu yaklaşımı ondan sonra öznel idealizm olarak adlandırılmıştır. 

İskoçlu felsefeci David Hume, Locke ve Berkeley’in fikirlerini geliştirerek empirizm düşüncesine şüpheciliği de ekledi. Hume, bilgiyi düşünce ve olgu olarak ikiye ayırdı. Olgular deneyimle kolay bir halde elde edilebilirdi. Sadece fikirler bu şekilde değildi. Benliğin varlığı benzer biçimde temel düşünceler bile akılla kati olarak kurulmayacağı için onları içgüdülerimizle kabul ettiğimizi savundu.

Çağıl empirizm:

17. ve 18. yüzyılda meydana getirilen emekler ile formülize edilen empirizm, 19. ve 20. yüzyılda olgunlaştı. John Stuart Mill, 19. yüzyılda ortaya koyduğu çalışmalarla Hume ve Berkeley’in düşüncelerini bir adım daha ileri götürerek matematik dahil tüm tümevarımsal akıl yürütmelerin duyumun kalıcı bir olasılığı bulunduğunu savundu. Bu fikir fenomenalizm şu demek oluyor ki aşırı empirizm olarak adlandırılır.

19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında, pragmatizm adı altında birleşen fikir biçimleri ortaya çıktı. Pragmatik düşünceler, birbirine zıt iki fikir olan empirizm ve rasyonalizmin ortak yanlarına odaklanıyordu. CS Peirce ve William James benzer biçimde adlar, köktencilik empirizm olarak adlandırılan bazı fikir biçimlerini ortaya çıkardılar.

20. yüzyılda empirizm üstüne emekler icra eden İngiliz deneyciliği yeni anlayışlar kazanmıştır. Mantıksal pozitivizm olarak da adlandırılan mantıksal deneycilik bu devrin ürünüdür. Gottlob Frege, Bertrand Russell ve Ludwig Wittgenstein benzer biçimde adlar genel kabul görmeyen bazı aşırı empirik düşünceler ortaya koydular.

Empirizm ve rasyonalizm farkları nedir?

Empirizm, bilginin duyu ve edinim ile kazanıldığını savunurken, rasyonalizm, bilginin sezgisel olarak ve akıl kanalıyla kazanılacağını söyler. Köktencilik olmadığı sürece rasyonalistler duyu ve deneyimi inkar etmezler sadece bunların yaşandığı sırada bilginin elde edilme sürecinde sezginin ve aklın rolünü ön plana çıkarırlar. Pragmatizm, her iki düşüncenin de doğru yanları olduğu söyleyerek orta yol bulmaktadır.

Bilginin duyum ve edinim ile elde edilerek gözlem kanalıyla ispatlanacağını korumak için çaba sarfeden empirizm nedir, neyi savunur, temsilcileri nedir benzer biçimde dört gözle beklenen soruları yanıtlayarak mevzu hakkında bilmenizde fayda olan detaylardan bahsettik. Empirizm felsefesi ile alakalı düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.