Fantastik Evrenlerdeki Suni Diller Sıfırdan Nasıl Üretilir?

Lord of the Rings, Game of Thrones, Yıldız Wars şeklinde bizi adeta o evrenlerin içinde yaşıyormuşuz şeklinde hissettiren fantastik kurgular için sıfırdan suni diller yapıldığını bilmeyenimiz yoktur. Peki bu dillerin oluşum sürecinde nasıl yollar izlendiğini, dillerin ne şeklinde niteliklere haiz bulunduğunu öğrenmek ister misiniz?

İlk olarak bu müthiş hayal gücünden oluşan evrenlerde neden bir suni dile gerekseme duyulduğunu belirtelim. Kurgulanan evrenlerdeki dünyaya, karakterlere ilişkin gerçekçiliği yansıtabilmek için yazarlar doğala yakın suni dil geliştirmeye gereksinim duyuyorlar. Bu dili oluştururken de sahici olabilmesi için karakterlerin dünyasında onlara atfedilen kültürel ve fizyolojik etmenlerden yola çıkılarak diller oluşturuluyor. Bu kurgusal dilleri isterseniz detaylı inceleyelim. 

Türkçe de dahil birçok dilden esinlenilen Dothraki ve Valyrian diliyle başlamış olalım.

Etken olarak yayınlandığı dönem sona erse de hala izlenmeye devam eden Game of Thrones dizisinin Dothraki ve Valyrian dillerinin yaratıcısı olan David J. Peterson, bu süreçte çeşitli organik dillerin özelliklerini kendi dillerine uyarlama yöntemini benimsemiş. Dothraki ırkına baktığımızda barbar, savaşçı ve şiddetli mizaçlarıyla öne çıktıklarını görüyoruz. Peterson bu ırkın kültürel varlıklarından yola çıkarak oluşturduğu Dothraki dilinin, kulağa kaba ve ürkütücü gelmesi için uğraştığını belirtiyor. Rusça ve Türkçenin cümle dizilişlerinden, Arapçanın ise eylem ve isim çekimleme kurallarından esinlenerek Dothraki dilini esere gore uyarlıyor.

Eski Valyrian dili ise Game of Thrones evrenindeki vakit örgüsünden ilkin, kaybolan bir imparatorluğun dili olduğundan Alçak ve Yüksek Valyrian dili olarak iki değişik lehçe şeklinde karşımıza çıkıyor. Alçak Valyrian bir tek seçkin kesim tarafınca konuşulmuş olduğu için, vakit geçtikçe uzun ünlülerin ve çift sesli ünlülerin kaybı, dil bilgisi kurallarının sayısında azalma ve daha durağan(durgun) bir sözcük sırası şeklinde dilsel farklılıklara uğrayarak Yüksek Valyrian lehçesinin oluşmasını sağlıyor. Araştırmacılar Peterson’ın lehçe oluşturma işlemlerinin de yapısı bakımından Romen dillerinin değişik lehçelerine benzediğini belirtmekte.

Yeni Zelanda’dan Pandora’ya ulaşan Na’vi dili

Dil bilimci Paul Frommer tarafınca oluşturulan Na’vi dili, Avatar evreninde Pandora gezegeninde yaşayan Na’vi halkının konuşmuş olduğu bir dil. Frommer, bu dili kurgularken Yeni Zelanda’nın üç resmi dilinden önde gelen “Maori”den fazlasıyla yararlanmış. Na’vide yer edinen ses özellikleri İngilizce ve Maori dilinden karışık olarak eklenmiş fakat bu seslerden oluşturulan sözcüklerin sonu, Maori dilinde olduğu şeklinde hep sesli harfle bitiyor. Frommer bunu “Bazı yer adları ve bazı karakter adları vb. buldum. Bilirsiniz, bir tek bir nevi özgür çağrışım yapıyordum ve birkaç yıl ilkin Yeni Zelanda’ya gitmiştim ve Maori dilinin sesini ve bazılarının sesini hakkaten oldukca beğendim. Polinezya formu, ben de onu koydum.” şeklinde açıklıyor.

Konuşan ırkları şeklinde benzeri olmayan dil bilimsel özelliklere haiz Klingon dili

Klingon dili Yıldız Trek evreninde karşımıza çıkan Klingonlar tarafınca konuşulan bir öteki kurgusal dilimiz. Klingonca yada Kligon dili, İspanyolca, Fransızca ve Güneydoğu Asya dillerini bilen Marc Okrand tarafınca üretilmiş. Fazlaca dilli olması sebebiyle Klingon için sözvarlığı bulurken, aşina olduğu dillere benzetmesi durumunda, devamlı değişik kurallar yapmaya çalışmış. Bunu yaparken de dile alışılmadık özellikler atfetmiş bulunduğunu açıkça söyleyebiliriz. Öteki suni dil üreticileri şeklinde Okrand da organik dillerden değişik özellikler oluşturmak istediği için, Klingonca “nesne+eylem+özne” şeklinde benzeri olmayan bir cümle dizilişine haiz. Hint-Avrupa dil ailesinin öğrenmekte oldukca zorlanacağı bir dilken, esnek cümle dizilişine haiz Türkçe konuşucularının kolayca öğrenebileceği bir dil bulunduğunu da belirtelim. 

Kurgusal evren kültürünün dilde etkili bulunduğunu gösteren bir öteki örnek olarak, Dothraki ırkında olduğu şeklinde savaşçı ve kaba, sert mizalı yaşayış tarzına haiz Klingoncayı öne sürebiliriz. Klingonlular bahsettiğimiz şeklinde yapıları gereği kaba ve netice odaklı oldukları için merhaba vermek için “merhaba” anlamında bir sözcüğe haiz değillerdir şundan dolayı gerekseme duymazlar. Bu sözcük yerine biriyle karşılaştıklarında “Ne istiyorsun?” anlamına gelen “nunqeH” sözcüğünü kullanırlar.

Biz diyelim Dünyalıların, siz deyin Biçicilerin dili: Trigedasleng

David J. Peterson tarafınca oluşturulan bir dil daha. The 100 kurgusal evreninde gerçekleşen Nükleer kıyametten sonrasında da Dünya’da yaşamaya devam eden yerliler, ortak dilin İngilizce olması sebebiyle, savaş planlarının anlaşılmaması için kendi aralarında üretilen bu dili konuşuyorlar.

Trigedasleng kurgulanırken, değişik dillere haiz toplulukların oluşturduğu ortak dil pidgin ve kreol terimleri esas alınmış. Peterson, Amerikan İngilizcesinin üç nesil öncesinden itibaren değişen lehçelerini inceleyerek bu dile uyarlamış. İngilizcenin transkripsiyon alfabesi ile yazıya geçirildiği için İngilizceden değişik şeklinde görünse de okuyuşundan benzerliğini idrak etmek mümkün. Mesela “get knocked down” (yıkılmak) sözcüğünün Trigedasleng dilindeki karşılığı “ge smak daun” şeklinde. Bu da İngilizce “get smacked down” (yere serilmek) ile birebir aynı.

Sıradaki kurgusal dil, Huttlar tarafınca konuşulan Huttça

Bir çeşit solucana benzeyen Huttlar tarafınca konuşulan Huttça, Yıldız Savaşları: Bölüm VI Jedi’ın Dönüşü filmi için tasarlandı. Ben Burtt bu dili, İnka lehçelerinden önde gelen Quechua’dan uyarlayarak türetmiş. Dildeki pek oldukca cümleyi dil alıştırma kaseti yardımıyla örneklendirerek oluşturmuş, bu sayede oyuncuların öğrenebilmesi de kolaylaştırılmış. Naturel dilden direkt olarak uyarlama yapıldığı için kendine hususi dil bilgisel kuralları yada alfabetik nitelikleri bulunmuyor.

En varlıklı niteliklere haiz Elf dilini sona sakladık.

Hobbit serisi süresince karşımıza çıkan Elf dili, Tolkien tarafınca oluşturulan bir suni dil. Fakat bahsettiğimiz öteki suni dillerden değişik bir özelliği var. Öteki dillerin aksine Tolkien, yarattığı fantastik evren bir dile ihtiyacı olduğundan değil, oldukca öncesinde ürettiği Elf dili için Hobbit fantastik evrenini kurgulamaya karar veriyor.

Kendisi “dilsel güzel duyu” yaratma amacı olan bir dil bilimci ve filolog olması sebebiyle, Latinceden tutun da Norsçaya kadar hakim olduğu değişik diller yardımıyla 15’ten fazla Elf dili lehçesi üretiyor. En oldukca bilinenler ise Quenya ve Sindarin. Birçok dil bilmesine karşın Fincenin Elf dilinin oluşmasında büyük bir tesiri bulunduğunu da belirtmeden geçmiyor.

Suni dilleri üretirken İbranice de dahil olmak suretiyle birçok dilin ses bilgisel yapısal özelliklerini karşılaştırarak, alfabesinden başlayarak cümle dizilişi ve lehçe kaymalarına sebep olacak birçok değişik varyasyon oluşturuyor. 13 yaşından itibaren ilgilenilmiş olduğu suni dil üretme sevdası ise karşımıza bir ihtimal yüzyıllar sonrasında bile anımsanacak Yüzüklerin Efendisi şeklinde bir fantastik evrenin çıkmasına sebep oluyor.