‘Kaçıncı Sırada Doğduğunuz’ Kişiliğinizi Etkiliyor Olabilir!

“Kardeşlerimiz içinde kaçıncı sırada doğduğumuz bizim kişiliğimizi etkiliyor olabilir mi?” düşüncesinden yola çıkan Psikiyatrist Alfred Adler, 1928’de buna yönelik bir kuram oluşturdu. Kuram fazlaca tartışmalı olsa da öteki birçok ruhsal kuram şeklinde bir bilim insanının gözlemlerinden yola çıkılarak oluşturulmuş kıymetli bir kuram.  

Psikolojinin babası sayılan Sigmund Freud’un yakın arkadaşı olan Psikiyatrist Alfred Adler tarafınca ortaya atılan bu teoriye nazaran; ilk çocuk, ortanca çocuk, son çocuk ve tek çocuk tiplemeleri mevcut ve her bir kardeşin kişiliği doğum sırasına nazaran farklılaşıyor. Hatta kuram daha da ileri götürülerek doğum sırası zekayı da etkiliyor sonucu bile çıkartılmış. 

Peki kim bu Alfred Adler?

Daha fazlaca bireysel psikoloji, üstünlük kompleksi, aşağılık kompleksi şeklinde kavramlarla tanıdığımız Adler, 1870-1937 yılları aralığında yaşamış yahudi asıllı bir psikiyatristtir. İnsanı Tanıma Sanatı, Yaşama Sanatı şeklinde psikloji üstüne yazılmış kitapları bulunur.

1928 senesinde ise doğum sırasıyla ilgili kişilik kuramını oluşturdu. Bu kuram değişik bilim adamları tarafınca da kontrol edildi. Mesela 1990’ların ortalarında Amerikalı Psikolog Frank J. Sulloway ilk ve son çocuk olan zamanı figürleri taradığında benzer sonuçlara ulaşmıştı. Joseph Stalin ve Benito Mussolini şeklinde liderlerin ilk doğan çocuklar içinde; Charles Darwin, Karl Marx ve Mahatma Gandhi şeklinde düşünürlerin ise son çocuk bulunduğunu fark etti.

Sulloway bunu ilk doğan evlatların örnek alabilecekleri başka kimse olmadığı için anne, babalarına benzemeye çalıştığını; sonradan gelen evlatların ise örnek alabilecekleri anne, babalarıyla birlikte öteki kardeşlerinin de bulunduğunu; bu yüzden bu evlatların genel anlamda alternatif bakış açılarını tercih ettiklerine bağladı. 

Doğum sırasının kişiliği şekillendirebileceği üstüne meydana getirilen bir öteki araştırma da 1968’de meydana getirilen ve ilk doğan evlatların öteki kardeşlerine kıyasla tehlikeli sporlara daha azca ilgi duyduklarını gösterdi. Doğum sırasınıın kişiliği nasıl etkilediği üstüne meydana getirilen bu çalışmalardan sonrasında şimdi Adler’in doğum sırasına nazaran şekillenen kişilik özelliklerine bakalım.

Kuram 4 değişik doğum sırasının olduğu görüşüne dayalı olarak oluşturulmuştur: en büyük çocuk, ortanca, en ufak, tek çocuk.

En büyük çocuk: Ben abiyim/ablayım kardeşlerime haiz çıkmalıyım.

Kuram’a nazaran; en büyük çocuk olmanın kişilik üstündeki tesiri kişinin mesuliyet alabilmesi, önder ruhlu olması, güç odaklı hareket etmesidir. Ek olarak bu çocuklar ufak kardeşlerinin sorumluluklarını alırlar ve ebeveyn olmaya da daha isteklidirler. 

Ortanca çocuk: En iyi ve en istikrarlı çocuk benim!

Kurama nazaran ilk ve son çocuk olmayan tüm çocuklar ortanca çocuktur ve bunlar devamlı kendisinden ilkin doğan abilerini/ablalarını geçmeye çalışmış oldukları için tutkulu, rekabetçidirler. Tek amaçları onları geçmek ve onlardan üstün olmak olsa da Adler bu evlatların en istikrarlı çocuklar bulunduğunu ve bu mücadelelerinde bencillik yapmadıklarını düşünür. 

En ufak çocuk: Aklımda değişik değişik fikirler var.

Bu kurama nazaran, en ufak çocuklar kendisinden ilkin doğan kardeşlerini geçmeye çalışırken rekabetçi olurlar. Genel anlamda öteki kardeşlerinden daha girişken olup toplumsal ilişkileri de daha iyidir. Çoğunlukla öteki kardeşlerinden daha başarıya ulaşmış olurlar ve en yetenekli oyuncular, en iyi müzisyenler bu çocuklardan çıkar. Negatif tarafı ise kendilerine yönelik beklentilerin azca olmasından dolayı çoğunlukla sorumsuz ve uçarı olarak da bilinirler. 

Tek çocuk: Seni geçecem babaa!

Bu kurama nazaran, başka kardeşi olmayan ve tek başına büyüyen çocuklar rakip olarak anne, babasını görür ve onları geçmeyi çalışırlar. Hiçbir vakit tam anlamıyla bağımsızlık yaşayamaz; anne, babaya devamlı bir bağımlılık vardır. Anne, babadan görmüş olduğu ilgi ve övgüyü öbürlerinden de beklerler. Kendi akranlarıyla olan toplumsal etkileşimleri iyi değildir ve anlaşmakta güçlük yaşarlar. Ben merkezli ve mükemmeliyetçidirler. Amaca giden her yolu mübah sayıp hedeflerine ulaşmak için her şeyi yaparlar. 

Kurama gelen eleştiri: Yaşın getirmiş olduğu olgunluklara o yaş grubuna ulaşan hepimiz haiz olabilir, bunun doğum sırasıyla ilgisi yoktur. 

Kuram her ne kadar akla, mantığa ve gözlemlerimize uyuyor şeklinde dursa da kurama gelen en büyük eleştiri, kardeşlerin kişilikleri içinde görülen farkları yaşın getiriyor olması ihtimalidir. Şu demek oluyor ki ufak kardeş de büyük kardeşin yaşına vardığında aynı kişilik özelliklerine haiz olabilir.

Buna ek olarak; Leipzig Üniversitesinden Julia Rohrer ve meslektaşları Boris Egloff ve Stefan Schmukle; ABD Birleşik Devletleri, Almanya ve İngiltere’deki 20.000 yetişkinin verilerini inceledi. İncelemelerini kişiliğin beş değişik özelliğine (Açıklık, Mesuliyet, Dışadönüklük, Uyumluluk ve Duygusal Denge) odaklanarak yaptılar. Araştırma sonucunda bu temel beş büyük kişilik hususi durumunun, kardeşler içinde doğum sırasıyla orantılı değişmediğini fark ettiler.

Teoriyi bu şekilde eleştiren ve destekleyen emekler bulunuyor. Kuram bu tür çalışmaların yapılmasına kapı araladığı için hala kıymetli bir kuram olarak psikoloji literatüründe varlığını koruyor. 

Kaynaklar: Psychology Today, Scientific American