Lale Devri Nedir? Lale Devri Yenilikleri ve Islahatları

Lale Devri, devrin en mühim yöneticilerinin köşk ve konaklarında lale ekilmesinden adını alan, sık sık yenilik ve ıslahatların yapıldığı bir dönemdir. Hem de tarihsel kaynaklar ve uzman tarihçiler tarafınca zevk ve eğlence süreci olarak da adlandırılır. 

Osmanlı İmparatorluğu’nun gelecekteki politikalarını ve bazı kurumsal sistemlerini değiştirecek olan bu dönem zamanı açıdan oldukça önemlidir. Lale Devri, birçok tarihçi tarafınca Batılılaşma politikalarının başlangıcı olarak da görülüyor. Gelin Lale Devri’ni inceleyip, bu zamanda meydana getirilen yeniliklere ve ıslahatlara yakından bakalım. 

İlk olarak, Lale Devri nedir?

Lale Devri, Osmanlı İmparatorluğu’nda 3. Ahmet döneminde süregelen ve 12 yıl süresince devam eden dönemdir. Bazı tarihçilerin ‘Zevk ve eğlence süreci’ olarak adlandırdığı Lale Devri’nde pek oldukca yenillik de yapılmıştır. Bu yeniliklerden içeriğimizin devamında da bahsedeceğiz. Şimdi Lale Devri’ne neden ‘Lale Devri’ dendi, buna bakalım. 

Kültürel ve toplumsal yaşantıda birçok yeniliğin ve gelişmenin yaşandığı bu devrin başlangıcından sonuna kadar bir sulh süreci yaşandı. Yaşanmış olan savaşsız süreç ve yöneticilerin laleye duyduğu ilgi, devrin bu şekilde isimlendirilmesini sağlamış oldu. Bu tabiri ilk kullanan şahıs ise Yahya Kemal Beyatlı’dır. Lale Devri adı Yahya Kemal Beyatlı ile Ahmet Refik Altınay arasındaki bir söyleşi esnasında ortaya çıktı. İki yazar da bu dönem hakkında eserler üreterek tarihe ve edebiyata mühim katkılar elde etmiştir. 

Peki Lale Devri ne zamandır?

Lale Devri, 1715- 1718 yılları esnasında Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü, Venedik Cumhuriyeti ve İspanya içinde gerçekleşen savaşın arkasından imzalanan Pasarofça Antlaşması‘nın sonrasında adım atmıştır. Bu sulh antlaşması adını imzalandığı konum olan, Sırbistan’ın Pasarofça şehrinden almıştır. 

Bu sulh, zevk ve eğlence süreci, günler devam eden Patrona Halil İsyanı ile son bulmuştur. İsyanı, Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın düzenlemiş olduğu eğlenceleri ve yaptıklarını israf olarak gören bununla birlikte da ekonomik problemler çeken bir grup başlatmıştır. Başlangıcın arkasından geniş kitlelerin katılmış olduğu ayaklanma sonucunda Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa idam edilmiş, sultan tahttan indirilmiştir. 

Lale Devri padişahları kimlerdir?

Devrin sultanı III. Ahmet, kültürel ve toplumsal yaşamda birçok yenilik ve ıslahat gerçekleştirmiş oldu. III. Ahmet bu politikaları uygularken Sadrazam İbrahim Paşa ile uyumlu bir halde çalışmıştır. Nitekim Lale Devri’nin bitişinde Patrona Halil İsyanı sonucunda III. Ahmet tahttan indirildi, sonraki varis IV. Ahmet ise sıradaki sultan olmayı reddetti. Tahtan indirilen III. Ahmet’in arkasından yeğeni ve II. Mustafa’nın oğlu olan I. Mahmud tahta geçmiştir. 

Lale Devri’nde meydana getirilen yenilikler ve ıslahatlar nedir?

Çağdaş itfaiye teşkilatı: Tulumbacılar Birliği

1719 senesinde ülkeye büyük zararlar veren yangınlar sonucunda Sultan III. Ahmet’in emri ile kurulmuştur. Bu teşkilat önceki itfaiye teşkilatına nazaran daha çağdaş ve daha teşkilatlı olacak şekilde planlandı. Tulumbacılar Birliği, Yeniçeri Asker Ocağı‘na bağlı bir afet birliği olarak bu zamanda kurulmuş oldu. 

Bu teşkilatın kurulması halkın can güvenliği mevzusunda yöneticilere ve sultana duyduğu itimatı arttırmıştır. 

Gelişmişliği seyretmek için Batı’ya gönderilen elçiler

Askeri mevzular hariç olmak suretiyle toplumsal mevzularda Avrupa’dan geride kalındığını fark eden Osmanlı yönetimi, batıdaki gelişimleri daha yakından takip edebilmek için birçok ülkeye elçilikler açtı. Elçiler göndermiş olduğu ülkelerde heybetli bir halde karşılandı ve büyük saygı görmüş oldu. 

Osmanlı elçileri, Avrupa’nın birçok ülkesinde yenilikleri takip etmiştir. Fransa elçisi Osmanlı ile Fransa arasındaki ticari ilişkilerin geliştirilmesinde büyük rol oynamış, öte taraftan Rusya elçisi ise Osmanlı ile Rusya içinde sınır sorunları yüzünden çıkabilecek olası bir savaşı önlemiştir. Dolayısıyla bu zamanda oluşturulan elçiliklerin Osmanlı’ya bayağı fazla katkı sağladığını kolaylıkla söyleyebiliriz. 

Eğitim adına Batı’ya gönderilen öğrenciler

Osmanlı yenilikleri yakalamak adına elçilikler ile yetinmemiş, Avrupa’ya eğitim alması için oldukca sayıda öğrenci de göndermiştir. Tarih süresince ülkelerdeki gerilemenin önlenmesinde iyi eğitim alan, nitelikli insanoğlu rol oynamıştır. Osmanlı da yenilikleri yakalamak için batı ülkelerine eğitim amaçlı öğrenciler göndermiş, bu siyaset ile nitelikli bürokratların yetiştirilmesi amaçlamıştır.

Batı eserlerinin çevrilmesi: Çeviri Heyeti

Görevi yurt dışından gelen eserleri dilimize çevirmek olan Çeviri Heyeti bu zamanda kurulmuştur. Çevrilen eserlerin bir çok dini mevzularda olmuştur. Bu eserlerin çevrilmesi, batı ile etkileşim adına da mühim bir adımdır. 

İlk hususi basımevi: Darü’t-Tıbâati’l Amire

Devrin en mühim yeniliklerinden biri ise ilk hususi matbaanın açılmasıdır. Devrin din adamlarından alınan izinle ve Sultan III. Ahmet’ten alınan uygunluk fermanıyla Darü’t-Tıbâati’l Amire adlı basımevi kurulmaya başlandı. Basımevi, Said Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafınca Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın desteğiyle açıldı. Makine ve Latin Alfabesi kalıpları Avrupa’dan getirildi. Matbaada basılan ilk kitap 1729 senesinde bir lügat olan Vankulu Lügatı oldu.

Türk kültürünün Avrupa’ya yayılması ve kültür etkileşimi

Osmanlı’da toplumsal ve kültürel anlamda Batılılaşma sürecinin başlamasının arkasından Avrupa ile olan etkileşim arttı. Artan etkileşim hem Osmanlı’da Avrupa kültürünün yayılmasına hem de Avrupa’da Türk kültürünün yayılmasına sebep oldu. Osmanlı’da, bilhassa süsleme sanatlarında ve mimari alanlarda Avrupai tarzlar görülmeye başlandı. Avrupa’da ise Türk kültürü bir moda unsuru oldu. 

İlk kâğıt fabrikası

İlk kâğıt fabrikası Lale Devri’nde Yalova’da açılmıştır. Fabrikanın açılma sebebi ise ilk hususi basımevi olan Darü’t-Tıbâati’l Amire matbaasının gereksinimlerini karşılamaktı. Bu fabrikanın kuruluşu ekonomik açıdan oldukça önemlidir. Matbaanın Osmanlı’daki gelişiminde büyük rol oynamıştır. 

Sağlık alanında mühim gelişme: Çiçek aşısı

Lale Devri’ndeki en mühim gelişmelerden biri de çiçek aşısının kullanılmaya başlanmasıdır. Çiçek hastalığı devrin en tehlikeli hastalığıydı. Çiçek hastalığı, hastalarda ateş semptomu gösteriyor ve acı dolu bir süreç yaşatıyordu. Aşının uygulanmaya başlanmasıyla, pek oldukca insanda bu hastalığa karşı bağışıklık oluşmaya başladı ve çiçek hastalığından mağdur olan insan sayısında ciddi bir düşüş yaşandı.

Seramik ve çini fabrikaları

Bu zamanda hem mimari alanda hem de günlük hayatta kullanılabilmesi için seramik ve çini fabrikaları kurulmuştur. Bu gelişme Türk mimarisine birçok yenilik kazandırmış ve bu materyallerden oluşan süslemeleri kültürümüzün bir parçası haline getirmiştir. 

Hendesehane

Osmanlı’da kurulan ilk çağdaş askeri okuldur. Bu okul, askeri mühendisler yetiştirmiş ve Batılı tarzda bir eğitim vermiştir. Hendesehane, Lale Devri’nin sonunda Sultan I. Mahmud tarafınca kuruldu. Okulun kurulmasının amacı ise kara ve deniz ordularına mühendisler yetiştirmekti. 

Lale Devri’nin özellikleri nedir?

• Dış ilişkiler ön plana çıkmıştır, savaşsız bir dönemdir. 
• Avrupa’nın toplumsal ve kültürel anlamda üstünlüğü kabul edilmiştir. 
• Osmanlı’daki ilk çağdaş kurum ve teşkilatlar bu zamanda kurulmuştur. 
• İlk kez geçici elçilikler açılarak Avrupa’nın yenilikleri takip edilmiştir. 
• Zevk ve eğlence zamanıdır. 

Lale Devri birçok özelliğiyle, Osmanlı tarihinde birçok yenilik ve ıslahata ev sahipliği yapıyor. Sağlıktan eğitime, eğitimden afet durumu teşkilatlarına kadar pek oldukca alanda ıslahat yapılmıştır.

Netice: Lale Devri’nde neler oldu, önemi nedir?

Özetlememiz gerekirse sağlıktan eğitime, eğitimden afet durumu teşkilatlarına kadar birçok alanda ilklerin gerçekleştiği bu dönem, Batılılaşma sürecine de ayna tutmasıyla oldukça ehemmiyet arz ediyor. Hem de bir sulh süreci olan ve yöneticilerin yeniliklere pozitif yönde bakışıyla hususi bir dönem olan bu devir, Osmanlı tarihiyle ilgilenen insanların ne olursa olsun yakından incelemesi ihtiyaç duyulan bir zamanı süreçtir.