Osmanlı Devleti’nde Endüstri Devrimi Yaşansaydı Ne Olurdu?
Endüstri Devrimi, 18. Yüzyılda ortaya çıkarak makineleşmenin önünü açan, dünyayı baştan sona değiştiren bir gelişmeydi. İngiltere’de ortaya çıkan bu devrim, tarihin seyrini değiştirdi.
Peki ya Endüstri Devrimi Osmanlı’da yaşansaydı, bizi neler bekliyor olurdu?
Cevabı öğrenmek için yapay zekâya sorduk. İşte böyle bir durum yaşansaydı olabilecek senaryo…
Osmanlı Devleti’nin Endüstri Devrimi’ni erken bir dönemde yakalaması, tarıma dayalı ekonomiyi kökten değiştirirdi.
Hammaddelerini dışa ihraç etmek yerine kendi fabrikalarında işleyerek kıymetli ürünler üreten bir ülke hâline gelirdi. Bu durum, Osmanlı’nın Batı’ya ekonomik bağımlılığını azaltır ve kuvvetli bir mahalli üretim ekonomisi kurmasını sağlardı.
Şehirlerde sanayileşme ile büyük bir işçi sınıfı ortaya çıkardı. Köylerden kentlere göç hızlanır, İstanbul, İzmir ve Selanik benzer biçimde şehirler endüstri merkezlerine dönüşürdü. Endüstri üretimi, yalnızca ekonomik büyümeyi değil; toplumsal yapının da değişimini tetiklerdi. Yeni işçi sınıfı ve sanayici bir burjuvazi, toplumsal haklar ve anayasal taleplerin daha erken ortaya çıkmasına yol açardı.
Endüstri Devrimi’nin teknolojik kazanımları, Osmanlı ordusunun modernleşmesinde kilit rol oynardı.
Osmanlı, Avrupa’ya tabanca ve teknoloji mevzusunda bağımlı olmaktan çıkar, kendi çağdaş silahlarını üretebilirdi. Bu da Balkanlar, Kafkaslar ve Şimal Afrika’da toprak kayıplarını engelleyebilir, hatta bu bölgelerdeki hâkimiyetini pekiştirebilirdi.
Dahası sanayileşme, bir tek harp teknolojilerini değil; ulaşım altyapısını da dönüştürürdü. Demir yolları, limanlar ve köprüler benzer biçimde altyapılar yardımıyla Osmanlı toprakları ekonomik ve stratejik olarak daha sıkı bir halde birleştirilirdi. Bu durum, bilhassa geniş Osmanlı coğrafyasının yönetimini kolaylaştırır ve merkezileşmeyi güçlendirirdi.
Endüstri Devrimi’ni yaşayan bir Osmanlı, “Hasta Adam” olmaktan çıkıp Avrupa güçleriyle denk bir oyuncu hâline gelebilirdi.
Avrupa’nın sanayileşmiş imparatorluklarına meydan okuyabilen bir Osmanlı, kim bilir sömürgecilik yarışında kendi söz sahibi olurdu. Süveyş Kanalı benzer biçimde stratejik bölgelerdeki varlığını daha kuvvetli bir halde koruyabilir, Afrika ve Orta Doğu’daki kaynaklar üstünde hâkimiyet sağlayabilirdi.
Osmanlı’nın bu yükselişi, Avrupa’nın dünya üstündeki tesirini de sınırlandırabilirdi. Endüstri Devrimi ile güçlenen Osmanlı, Batı dışı bir alternatif modernleşme modeli sunarak hem İslam dünyasında hem de öteki sömürge halklarında büyük bir esin kaynağı olabilirdi. Bu durum, kim bilir Batı’nın sömürgecilik sürecini daha erken sona erdirebilirdi.
Eğer Osmanlı Endüstri Devrimi’ni başarabilseydi, I. Dünya Savaşı’nın ve devletin çöküş sürecinin neticeleri bambaşka olurdu.
Modernleşmiş, sanayileşmiş bir Osmanlı, internasyonal arenada kuvvetli bir imparatorluk olarak varlığını sürdürebilirdi. Türkiye Cumhuriyeti, daha geniş sınırlarla ve daha gelişmiş bir altyapıyla, kim bilir Osmanlı’nın devamı durumunda kurulurdu.
Bu durumda, Türkiye’nin modernleşme çabaları oldukça daha kolay bir zeminde gerçekleşirdi. Erken bir sanayileşme, eğitim reformlarının da daha erken başlamasını sağlar, bilim ve teknoloji alanındaki gelişimleri hızlandırırdı. Bugünkü Türkiye’nin dünya üstündeki ekonomik ve politik konumu oldukça daha kuvvetli olabilirdi.
Osmanlı’nın Endüstri Devrimi’ni gerçekleştirmesi yalnızca bölgesel değil, küresel çapta dengeleri değiştirirdi.
Doğu ve Batı arasındaki güç farkı bu kadar derinleşmez, Avrupa merkezli bir dünya düzeni yerine daha dengeli bir internasyonal yapı ortaya çıkabilirdi. Osmanlı’nın sanayileşmesi, Soğuk Harp döneminden oldukça daha ilkin Batı ve Doğu içinde bir rekabet ortamı yaratabilirdi.
Bu şekilde bir dünyada Osmanlı, yalnızca İslam dünyasının lideri değil; hem de modernleşme ve kalkınma mevzusunda tüm dünya için bir model olabilirdi. Endüstri Devrimi’nin Osmanlı topraklarında gerçekleşmesi, medeniyetlerin ve güç dengelerinin tarih süresince tamamen değişik şekillenmesine niçin olabilirdi.
Kısacası tarihin akışı, yalnız bizim için değil; tüm dünya için değişmiş olabilirdi…
