Toz Fırtınaları Yaşanırken Dışarı Çıkmak Tehlikeli mi?

Distopik bir filmin içinde şeklinde hissettiren toz fırtınaları, bilhassa kurak ve yarı kurak iklimlerde görülen bir meteorolojik vaka. Bu meteorolojik vaka, azalan yağış ve artan kuraklık oranıyla beraber daha sık görülüyor. Hâl bu şekilde olunca da karşımıza toz fırtınasının yanında ‘toz taşınımı’, ‘toz bulutu’ şeklinde ifadeler de çıkar oldu. 

Peki bu ifadeler ne anlama geliyor, toz fırtınaları neden daha sık yaşanır oldu, bir toz fırtınası esnasında dışarı çıkmak tehlikeli mi, gelecekte oldukca daha fazlaı ve güçlü toz fırtınası mı yaşanacak? 

Ilkin toz fırtınası, toz taşınımı ve toz bulutu ifadeleri ne anlama geliyor ona bakalım

Toz fırtınası, çölleşmiş alanlarda güçlü rüzgârlar sebebiyle taşınan toz taneciklerinin savrularak geniş bir alana yayılması olarak tanımlanıyor. Bu savrulma yoğunlaştıkça bulutlaşarak turuncumsu bir renk alıyor ve havayı kaplıyor, bu da toz bulutunu oluşturuyor. Başlamış olan toz fırtınasının savrulması sonrası kum ve tozun uzak bölgelere taşınmasına da toz taşınımı adı veriliyor.

Sadece günümüzde havada yalnızca yerden yükselen çöl kumlarının toz tanecikleri değil, insan faaliyetleri sonucu ortaya çıkan ince partiküller de var. Bu da daha tozlu bir havaya sebep oluyor. Haliyle fırtına esnasında havadaki toz miktarı da bu partiküllerin de etkisiyle artıyor.

Türkiye’deki toz taşınımları ve fırtınaları nereden geliyor?

Bugün Türkiye’de etkili olan toz taşınımı evlerin balkonlarını, sokakları ve otomobilleri tozla kapladı. // Kayseri

Türkiye’ye toz fırtınaları genel olarak Irak ve Suriye üstünden geliyor. Şimal Afrika şeklinde toz fırtınalarının yoğun olduğu bölgelerden de ülkemize toz taşınımı olabiliyor. Uzak mesafeden gelen bu tozlar, fırtına kadar güçlü değil; taşınım olarak geliyor.

Bugün Türkiye’de etkili olan toz taşınımı evlerin balkonlarını, sokakları ve otomobilleri tozla kapladı. // Kayseri

Devletimizde toz fırtınalarından ve taşınımından en oldukca etkilenen illerin başlangıcında Konya, Karaman, Niğde, Ankara, Kayseri, Iğdır ve Şanlıurfa geliyor.

Toz fırtınaları neden daha sık yaşanmaya başladı?

Toz fırtınaları çoğu zaman fırtınaların oluşturduğu tazyik farkının yarattığı hava akımlarının yüzeydeki kum, kil, toz şeklinde ince partikülleri taşıması sonucu oluşur. Kurak ve yarı kurak iklimlerde görülen bu vaka, iklim krizinin ve artan kuraklığın etkisiyle daha sık ve daha güçlü görülebiliyor.

Sadece tek gerekçe iklim krizi değil. Hem de bilhassa yağışların azca olduğu bölgelerde yeşil alanların azalması ve nebat örtüsünün tahrip edilmesi de toz fırtınalarının daha sık görülmesine sebep oluyor. Toprağı tutacak bir nebat kökünün olmaması, söz mevzusu bölgedeki toprakların rüzgarlardan daha çok etkilenmesine ve daha çok havaya karışmasına sebep oluyor. Sonucunda da daha sık ve yoğun toz fırtınaları yaşanıyor. 

Bu süreç, adeta bir sarmala dönüşüyor. Şundan dolayı toz fırtınalarının taşımış olduğu partiküller yere indiğinde bitkilerin üzerini de kaplıyor ve fotosentezi engelliyor. Bu da nebat örtüsüne daha çok zarar veriyor.

Interstaller filmimizde toz, dünyayı adeta ele geçirmişti.

Bilim adamları, yaşanmış olan bu üzücü döngü sebebiyle gelecekte daha çok toz fırtınası ve toz taşınımına tanık olacağımızı düşünüyor. Doğrusu gelecekte Interstaller filmindeki şeklinde tozun hayatımızı adeta ele geçirdiği korkulu bir dünya bizi bekliyor olabilir…

Toz fırtınası ya da taşınımı esnasında havayı solumak insan üstünde korkulu etkilere haiz

Toz fırtınaları ile taşınan partiküller solunduğunda akciğerlere kadar ulaşarak nefes darlığı, hırıltılı solunum şeklinde rahatsızlıklara sebep olabiliyor. Uzmanlar astım, bronşit, akciğer yada alerjik hastalıkları bulunanların havada yoğun toz olan durumlarda dışarı çıkmamasını, evlerin cam ve kapılarını kapatmalarını, dışarı çıkmak zorunda kalırlarsa da koruyucu bir maske takmalarını öneriyor.

Solunum hastalıklarının yanında, çöl kumları ile beraber taşınan yüksek oranda kurşunun da insan sağlığı üstünde oldukça fena tesirleri var. Kurşun çökelerek toprağa, ziraat alanlarına ve su kaynaklarına karışıyor. Buradan da bedenimize giriyor. Uzmanlar, kemik ve dokularda biriken kurşunun beyin hasarlarına ve ölümlere sebep bulunduğunu söylüyor. Ek olarak düşük dozda kurşun birikiminin bile anne karnındaki bebeklere ve ufaklıklara büyük zarar verdiği ifade ediliyor. Tozun bununla beraber cilt ve saç problemlerine de yol açabileceği söyleniyor.

Toz fırtınası yaşandığında ne yapmalıyız?

Toz fırtınalarının yoğun yaşandığı coğrafyalarda bu süreçte okulların dinlence edilmesi şeklinde türlü önlemler alınıyor. Bireysel olarak ise toz taşınımı ya da fırtınası devam ederken dışarı çıkmamak, içinde bulunulan mekana toz girişini engellemek ve eğer dışarı çıkacaksak da maske kullanmak gerekiyor. Sadece burada maskenin yalnızca ‘mecburi’ durumlarda çıkılması gerekirse etkiyi azaltacak bir destek elemanı’ olarak sunulduğunu belirtmekte yarar var.