Türkçeleşerek Dilimize Geçen Yunanca Kelimeler

Türkçe binlerce senedir konuşulan ve yazılan en kadim dillerden bir tanesi. Türklerin dünyanın dört bir yanına yayılmaları yardımıyla Türkçe bununla birlikte en varlıklı dillerden bir tanesi haline gelmiştir. Arapça, Farsça, Fransızca, İngilizce, Rusça benzer biçimde pek fazlaca dilden etkilenen dilimiz, eminiz birçok şahıs bilmez fakat Yunancadan da etkilenmiştir. Anadolu topraklarına geldiğimizden beri komşumuz olan Yunanlıların dilinden Türkçeye geçen Yunanca kelimelerin sayısı {hiç de} azca değil.

Normal olarak bu kelimelerin hiçbiri direkt olarak dilimize geçmemiştir. Kimisi değişik diller üstünden, kimisi anlam değiştirerek, kimisi ise yazımı değişerek dilimize geçmiştir. Öyleki ki bunlardan pek çoğunu uzun süreden beri kullanıyoruz sadece etimolojik kökenlerini inceleyene kadar nereden geldiklerini bilmiyoruz. Gelin Türkçeye geçen Yunanca kelimelere ve bu kelimelerin etimolojik kökenlerine yakından bakalım.

Türkçeye geçen Yunanca kelimeler:

Açelya

Ormangülü cinsinden gelen bitkilere verilen ad olan açelya, İtalyanca kumlu toprakta yetişen çiçek anlamına gelen azalea kelimesinden türeyerek dilimize geçmiştir. Bu kelimenin kökeni ise Eski Yunanca susamış anlamına gelen azaléos kelimesidir.

Gönye

Mühendislik ve teknik çizim alanında kullanılan üçgen biçiminde bir vasıta olan gönye, eski Yunancada köşe, açı, dik açı elde etmeye yarayan alet anlamındaki gōnía sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir.

Ahtapot

Denizde yaşayan sekiz kollu yumuşakçaların genel adı olan ahtapot, Yunancada sekiz ayak anlamına gelen oχtapódi sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir.

Gübre

Hayvan dışkısına ve hemen sonra tarımda bitkiler için lüzumlu minerallere verilen isim olan gübre, Yunanca dışkı anlamına gelen kopriá sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir.

Anafor

Denizlerde ve ırmaklarda ters gelgitler sonucu oluşan dönme hareketi anlamına gelen anafor, Yunancada gelgit, zıt akım anlamına gelen anaphóri sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. Kelimenin eski Yunancadaki kökü anaphorá kelimesidir. 

Liman

Deniz araçlarının park etmiş olduğu ve yük alıp boşalttığı alanlara verilen ad olan liman, Yunanca sığınak anlamına gelen liméni yada limáni sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. Kelimenin eski Yunancadaki kökü limēn yada leimōn kelimesidir.

Filiz

Taze ağaç dallarına, körpe dallara ve çiçek fidanlarına verilen ad olan filiz, Yunanca yapraklama anlamına gelen phylís sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. Kelimenin eski Yunancadaki kökü yaprak anlamına gelen phýllon kelimesidir.

Roka

Turpgiller ailesinden gelen ve yaprakları salata olarak yenebilen bir bitkiye verilen ad olan roka, Yunancada yaprakları yenen bir nebat anlamına gelen róka sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. Kelimenin eski Latincedeki kökü tırtıl anlamına gelen eruca kelimesidir.

Öreke

Deyimlerimizde çoğunlukla kullandığımız ve ucuna lifli malzemelerin tutturulduğu sopa anlamına gelen öreke, Yunanca yün eğirmekte kullanılan ucu çatallı oval tahta anlamına gelen róka sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. Kelime, Germence bir sözcükten İtalyancaya rocca olarak geçmiştir. 

Semer

Yük hayvanlarında ürün taşınırken üstlerine bağlanan eşya olan semer, Yunancada yük hayvanlarına mahsus kemer anlamına gelen sagmári sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. Kelimenin eski Yunancadaki kökü ságma kelimesidir.

Papaz

Hıristiyan din adamlarını tanımlamak için kullanılan papaz kelimesi, Yunanca baba, muhterem şahıs, din adamı anlamlarına gelen papás, papad sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. 

Pide

Yassı hamurdan meydana getirilen ekmeğe ve üstüne çeşitli malzemeler konularak meydana getirilen bir hamur harcı işi yemeğe verilen ad olan pide, Yunanca yassı hamur harcı ekmeği anlamına gelen píta sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. Kelimenin kökü, Süryanice ekmek parçası anlamına gelen pettā kelimesidir.

Tavla

2 zar ve 15’i siyah, 15’i beyaz 30 taş ile hususi bir tahta üstüne oynanan bir oyun olan tavla, Yunanca dama tahtası anlamına gelen távli sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. Kelimenin kökü İtalyanca tavola, onun da kökü Latince tabula kelimesidir.

Ihlamur

Ebegümecigiller ailesinden bir ağaç adı olan ve yapraklarından çay meydana getirilen ıhlamur, Yunanca çiçekleri tıpta kullanılan bir ağaç anlamına gelen flamúri sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. Kelimenin kökü Latince flammula kelimesidir.

Anahtar

Kilit açmaya yarayan metal bir vasıta olan anahtar, eski Yunancada açacak anlamına gelen anoíktēr sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. 

Izgara

Çubukların aralıklı olarak sıralanması ile oluşturulan aletlere verilen isim olan ızgara, Yunanca skará sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. Kelimenin eski Yunancadaki kökü ocak, ateş yakılan yer anlamına gelen esχárā kelimesidir. 

Angarya

Zorla yaptırılan iş anlamına gelen angarya, eski Yunancada mecburi kamu hizmeti anlamına gelen aggareía sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. Kelimenin kökü eski Farsçadaki ha(n)gāra kelimesidir.

İstavrit

Trachurus cinsel balık türüne verilen genel ad olan istavrit, Yunanca aynı anlama gelen savrídi sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. Kelimenin eski Yunancadaki kökü kertenkele anlamına gelen aûros yada saúra kelimesidir.

Bodoslama

Geminin baş ve kıç noktalarının birleştiği nokta anlamına gelen ve deyimlerimizde tam ortasından anlamında kullandığımız bodoslama, Yunanca geminin baş ve kıç tarafındaki ağaç anlamına gelen podóstima sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. 

Karides

Denizlerde yaşayan bir tür kabuklu deniz canlısına türüne verilen ad olan karides, Yunanca ufak deniz kabuklusu anlamına gelen karídes yada garídes sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. 

Demet

Aynı türden şeylerin bağlanması ile meydana gelen deste anlamına gelen demet, eski Yunanca bağ, deste, bohça, çıkın anlamlarına gelen déma, demat sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. 

Kavanoz

Ağzı geniş gizleme kaplarına verilen bir ad olan Kavanoz, Yunanca bir tür testi anlamına gelen kabános yada gabáno sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. 

Domates

Patlıcangiller ailesinden bir tür meyve olan domates, Yunanca aynı anlama gelen tomátes sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. Kelimenin kökü İspanyolcaya Aztek dilinden geçen yumru anlamındaki tomatl kelimesidir.

Kiraz

Gülgiller ailesinden bir ağaca ve meyvesine verilen ad olan kiraz, eski Yunanca kerasós sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. 

Efendi

Bir tür saygı unvanı olan efendi, eski Yunanca bey, haiz anlamına gelen avthéntis sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. 

Fasulye

Baklagiller familyasından bir bitkiye verilen ad olan fasulye, eski Yunanca malum sebze anlamına gelen fasúli sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. 

Kutu

Düz tabanlı ve kapaklı olan dikdörtgen biçimli kapların ortak adı olan kutu, eski Yunanca kovuk ve arı peteği hücresi anlamına gelen kýtos sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. 

Fıçı

Ağaç şeritlerinin metal halkalarla birleştirilmesi sonucu meydana gelen silindir bir kap olan fıçı, eski Yunanca varil, vapur hacim birimi anlamına gelen boûttis yada boútzi sözcüğünden türeyerek dilimize geçmiştir. 

Dil demek kültür demek, tarih anlama gelir:

Eminiz dilimize yabancı dillerden geçen sözcükleri kullanmak yerine öz Türkçe kelimeleri kullanmamız ya da yeni Türkçe kelimeler türetmemiz icap ettiğini savunanlar olacaktır. Normal olarak bir dilin öz yapısını kaybetmesi ve yabancı sözcüklere boğulması o dili kirletir sadece şu şekilde düşünün, bugün kullandığımız kelimelerin büyük bir kısmı aslına bakarsak Türk milletinin binlerce senelik yolculuğunda iletişime geçmiş olduğu öteki kültürlerden birer hediyedir.
Değişik dilleri incelediğimiz vakit sayısız Türkçe kökenli sözcük buluyoruz. Kısaca aslına bakarsak dildeki yabancı kelimeler devamlı birer kirlilik değil, bir çok vakit dünya kültürünü ve zamanı yolculuğu gösteren birer kanıttırlar. Komşudan dilimize geçen bir sözcük dilimizi bozmaz, aksine dilimizi kuvvetlendirir. Normal olarak son yıllarda ortaya çıkan ve plaza dili olarak adlandırılan yarı İngilizce yarı Türkçe dili saymayalım. O ne öyleki? 

Seneler içinde dilimize geçerek Türkçemizi daha da varlıklı hale getiren Yunanca kelimelerden bazılarını listeleyerek özetlemek gerekirse etimolojik kökenlerinden bahsettik. Türkçeye Yunancadan geçen başka kelimeler biliyorsanız yorumlarda paylaşabilirsiniz.