Türkiye’nin en tehlikeli sonuç problemlerinden önde gelen depreme karşı suni zekâ çözümleri artık bilim kurgu değil. Peki, suni zekâ ile zelzele tahminleri, erken uyarı sistemleri ve hasar yönetimi mümkün mü? Uzmanlar cevapladı.
Zelzele, Türkiye’nin kaderi değil fakat kaçınılmaz gerçeği. Suni zekâ ve büyük veri analizi benzer biçimde teknolojiler, depremin yıkıcı etkilerini azaltmak için artık tehlikeli sonuç ehemmiyet taşıyor. Suni Zeka Politikaları Derneği (AIPA) tarafınca düzenlenen Tomorrow Summit 2025’te gerçekleşen “0.Gün: Zelzele ve Suni Zekâ” oturumunda, Yapı Denetim ve Zelzele Mühendisleri Derneği Başkanı Nazmi Şahin ve Hacettepe Üniversiyesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Berna Unutmaz suni zekânın zelzele risklerini iyi mi azaltabileceğini masaya yatırdı.
Depremle Yaşamak: Gerçekler ve İhtiyaçlar
Nazmi Şahin, Türkiye’nin zelzele gerçeğini vurgulayarak başladı: “22 Mayıs sabahı Ege Denizi’nde 6.1 büyüklüğünde bir zelzele oldu. Ege bölgesinde yaşayanlar olarak siz değerli ziyaretçilerimizin oturduğunuz evler sağlam mı? Bilmiyorsunuz değil mi? İşte aslolan sorun bu.”
Nazmi Şahin, yapı denetim sistemlerinin etkinliğini ölçmek için çeşitli illerde meydana getirilen yapıların denetim neticelerini paylaştı. Van, Elazığ, Malatya ve İzmir benzer biçimde şehirlerde yapı denetimli binaların %100 başarıyla testlerden geçtiğini belirtti. Fakat 6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinde yaşanmış olan felaketin, yerin yanlış seçimi ve yetersiz denetim sonucu gerçekleştiğini beyan etti: “Suni değil organik olan zekâ dereleri imara açıyor, felaketler kaçınılmaz oluyor. Oysa suni zekâ ile bu problemler çözülebilir.”
Suni Zekâ Zelzele Riskini Azaltabilir Mi?
Prof. Dr. Berna Unutmaz, suni zekânın zelzele mühendisliği alanındaki uygulama potansiyelini ve gerekliliğini bilimsel niteliği olan bir perspektifle ele aldı. Türkiye’nin fay hatları ve zelzele riskleri hakkında bilgiler sunarak, zelzele tahmininin niçin tehlikeli sonuç bulunduğunu açıkladı: “Bizim için mühim olan, depremin ne süre olacağı değil; o zelzele gerçekleştiğinde insanların yaşamını koruyacak yapılar tasarlamak.”
Prof. Dr. Unutmaz, suni zekânın depremlerle mücadelede dört temel uygulama alanını altını çizdi:
- Zelzele senaryolarının tahmini
- Hasar tahmini
- Erken uyarı sistemleri
- Veri yönetimi
Zelzele Tahmininde Suni Zekâ Uygulamaları
Suni zekânın zelzele tahmininde kullanılabileceğinin en somut kanıtı, Texas Üniversitesi tarafınca geliştirilen algoritma oldu. Bu algoritmanın önemi, gerçekleşen depremlerin %70’ini yedi gün öncesinden tahmin edebilmesiyle kanıtlandı.
“Çin’deki saha emek harcamaları esnasında kullanılan suni zekâ algoritması, bölgedeki 14 büyük depremin neredeyse tamamını öncesinden tahmin ederek yalnız bir depremi kaçırdı ve sekiz kez yanlış uyarı verdi. Bu oran bile bizim için devrim durumunda.”
Prof. Dr. Berna Unutmaz
Görünen o ki, Türkiye benzer biçimde zelzele bölgesinde yer edinen ülkelerin bu tür sistemleri hızla adapte ederek, erken uyarı ve tahmin kabiliyetlerini geliştirmeleri tehlikeli sonuç ehemmiyet taşıyor. Şundan dolayı suni zekâ destekli tahmin sistemleri, kentsel dönüşüm projelerinde ve acil durum planlarında tehlikeli sonuç rol oynuyor. Bu sistemler, sensörler, drone’lar ve büyük veri analizlerini kullanarak zelzele risklerini öncesinden belirleyebiliyor.
Hasar Yönetimi ve Erken Uyarı Sistemleri
Suni zekânın öteki bir mühim kullanım alanı ise zelzele sonrası hasar tahmini ve erken uyarı sistemleri. Depremin ilk dalgası olan P dalgasını kullanarak erken uyarı sistemlerinin iyi mi işlediğini özetleyen Prof. Dr. Unutmaz: “P dalgaları, yıkıcı S dalgalarından ilkin geliyor. Suni zekâ sistemleri bu ilk dalgaları algılayarak, zelzele gerçekleşmeden 10 ila 30 saniye öncesinde erken uyarı veriyor.”
Bu sistemler, elektrik ve doğalgaz hatlarının kapatılması benzer biçimde önleyici tedbirlerle, zelzele anında yaşanacak felaketleri mühim seviyede azaltıyor.
“30 saniye benzer biçimde kısa görünen bir süre aslına bakarsak depremin etkilerini mühim seviyede azaltmak için yeterlidir, sadece insanlarımız bu 30 saniyeyi iyi mi kullanacaklarını hemen hemen bilmiyorlar.”
Prof. Dr. Berna Unutmaz
Yapı Denetiminde Kare Kod Sistemi ve Suni Zekâ
Nazmi Şahin, kare kod sistemi ile bina verilerinin hepimiz tarafınca ulaşılabilir olması icap ettiğini belirterek mühim bir inovasyonu paylaştı: “Kapınızda bir kare kod olsa, binanızın bilgilerini derhal görebilseniz, ne dersiniz? Bu hem denetimi kolaylaştırır hem de acil durumlarda kurtarma ekiplerine süre kazandırır.”
Şahin’e gore zelzele riskini azaltmada suni zekânın en etkili kullanım alanlarından biri, bina denetim süreçlerinin dijitalleşmesi. Kendisinin belirttiği suretiyle Türkiye’de şu anda kullanılan “UYDS (Ulusal Yapı Denetim Sistemi ve EBİS (Elektronik Beton İzleme Sistemi)” benzer biçimde yazılım sistemleri, binaların standardını ve denetim süreçlerini denetim etmekte. Sadece Şahin bunun bir üst seviyesi olarak kare kod sistemini üstüne basarak öneriyor.
“Kapınıza yerleştirilen kare kodu telefonunuzla okuttuğunuzda, binayı kimin yaptığından tutun da temelin teknik detaylarına kadar her şeyi görebileceksiniz.”
Nazmi Şahin
Webtekno olarak bizim yorumumuz şu; bu kare kod sistemi, zelzele sonrasında acil durum ekiplerine binaların hangi noktalarında insanların bulunabileceğine dair süratli ve tehlikeli sonuç bilgiler sağlayarak yaşam kurtarabilir. Bu teknoloji, afet yönetiminin verimliliğini ve hızını artırarak depremlerin yıkıcı tesirini mühim seviyede azaltabilir.
Zelzele Sonrası Veri Yönetimi
Zelzele sonrası büyük veri yönetimi ve hasar tahmininde, suni zekâ sistemlerinin etkinliği de tartışıldı.
“Suni zekâ, milyonlarca sensör verisini anlık olarak çözümleme ederek, depremin hasar vereceği bölgeleri gerçek zamanlı belirleyebilir. Bu da afet yönetimindeki karışıklığı ve süre kaybını en aza indirir.”
Prof. Dr. Berna Unutmaz
Suni zekâ modelleri, zelzele sonrası oluşabilecek hasarları bina yapılarına ve zemin türlerine gore çözümleme ederek, acil durum yönetimi ve kurtarma operasyonları için tehlikeli sonuç bilgiler sunuyor.
“Suni zekâ, binanın dış görünüşü, geçmiş zelzele verileri ve inşaat kalitesi benzer biçimde parametrelerle fazlaca süratli bir hasar tahmini yapabilir. Bu, afet yönetiminde dakikalar içinde tehlikeli sonuç kararlara olanak sağlar.”
Nazmi Şahin
Eğitim ve Bilinçlendirme
Şahin ve Unutmaz’a gore Zelzele risklerini azaltmada suni zekânın sağlamış olduğu avantajlardan tam olarak yararlanabilmek için, cemiyet genelinde kapsamlı bir eğitim ve bilinçlendirme emek harcaması yapılması gerekmekte. Şundan dolayı bu eğitim süreçlerinde suni zekânın getirmiş olduğu yenilikler, afet anında iyi mi hareket edileceğine dair simülasyonlar ve sanal eğitim programları şeklinde kullanılabilir.
“Suni zekâ, zelzele öncesinde ve sonrasında mükemmel işler yapabilir sadece cemiyet olarak bunu kullanmayı öğrenmemiz gerekiyor. İnsanlarımız zelzele anında ne yapacağını tam anlamıyla bilmiyor, bu bilgiyi topluma aktarmalıyız.”
Nazmi Şahin
Bitirirken…
Oturumun sonunda, Türkiye’nin zelzele gerçeği karşısında suni zekânın büyük potansiyeli bir kez daha ortaya konuldu. Uzmanlar, suni zekânın zelzele risklerini azaltmak için tehlikeli sonuç bir vasıta bulunduğunu, sadece bunun için kamu kurumları, mühendisler, akademisyenler ve teknoloji uzmanlarının disiplinler arası iş birliği yapmasının mecburi bulunduğunun altını çizdi. Nazmi Şahin’in sözleriyle:
“Mühendisleri depremden sonrasında değil, depremden ilkin kulak verin. Suni zekâ ile geleceğe hazırlanalım.”
