Hayatımızın her alanında kullandığımız suni zekâlar her geçen gün daha da zekileşiyorlar. Peki gelecekte kendi bilinçleriyle kabahat işleyebilirler mi?
Suni zekâ hayatımızın her alanına hızla girerken akıllara garip ve bir o denli da mühim bir suali getiriyor. Bir robot yada suni zekâ kabahat işleyebilir mi? Filmlerde seyrettiğimiz görüntüler gerçek olabilir mi? Sonuçta kendi kendine öğrenebilen, karar verebilen ve hatta sanat üretebilen bir teknoloji, bigün yanlış bir karar verip suça karışırsa ne olacak?
Bu probleminin cevabı aslına bakarsak “kabahat” ve “ceza” kavramlarını kimin için tanımladığımıza bağlı. Mevcut hukuk sistemleri, bir eylemin kabahat sayılabilmesi için “kasıt” yada en azından “taksir” benzer biçimde insana özgü niyetleri arıyor. Kısaca bir fiili işleyen kişinin bilgili ve iradeli bir halde hareket etmesi gerekiyor. Peki ya durum hakikaten bu kadar kolay mi?
Suni zekâ hangi koşullarda suçlanabilir?
Günümüz suni zekâsı ne kadar akıllı olursa olsun, bir insan benzer biçimde iradeye ve bilince haiz olmadığı için hemen hemen hiçbir emsal kararda hukuken “suçlu” bulunabilmiş değil.
Gene de bu durum, suni zekânın kabahat eylemlerinde bir vasıta olarak kullanılamayacağı yada zarara yol açamayacağı anlamına gelmiyor. Aksine suni zekâ, kabahat dünyası için de yeni kapılar aralamış durumda.
Peki suçun faili kim?
Günümüzdeki yasal çerçevede net bir yanıt var. Suni zekâ bir kabahat aleti olarak kullanıldığında mesuliyet onu programlayan, eğiten yada o an kullanan kişiye ilişik kabul ediliyor. Tıpkı bir suçta kullanılan silahın kendisinin değil, tetiği çekenin görevli olması benzer biçimde. Hukuk, suni zekâyı şimdilik bir “eşya” yada “vasıta” olarak kabul ediyor.
Diyelim ki bir dolandırıcı, suni zekâ kullanarak bir kişinin sesini ve görüntüsünü öykünmek etti ve bu “deepfake” teknolojisiyle o kişinin yakınlarından para istedi. Burada kabahat işleyen suni zekânın kendisi değil, o teknolojiyi kötüye kullanan dolandırıcının ta kendisidir. Benzer şekilde otonom bir aracın bir kazaya karışması durumunda, mevcut yasalarda mesuliyet çoğu zaman aracın sahibi, işleticisi yada üreticisi içinde paylaştırılıyor.
Suni zekâ destekli bilgili robotlar kabahat işleyebilir mi?
Suni zekânın bir “vasıta” bulunduğunu ve hukuki sorumluluğunun olmadığını söyledik fakat peki ya gelecekte ne olacak? Bilim kurgu filmlerinde sıkça işlenen, kendi bilincine haiz, bizlerden bağımsız kararlar alabilen ve hatta insan benzer biçimde bir bedene bürünen robotlar gelecekte kabahat dünyasının yeni oyuncuları olabilir mi?
Şu an kullandığımız suni zekâ, “dar suni zekâ” olarak adlandırılır. Kısaca yalnız belirli bir görevi (fotoğraf çizmek, yazı yazmak, otomobil sürmek benzer biçimde) yerine getirmek suretiyle tasarlanmıştır sadece bilim adamlarının üstünde çalmış olduğu bir sonraki aşama Suni Genel Zekâ, özetlemek gerekirse AGI tıpkı bir insan benzer biçimde öğrenebilen, akıl yürütebilen, soyut düşünebilen ve en önemlisi de bağımsız hedefler belirleyebilen bir zekâ türünü ifade ediyor.
Geleceğe hazırlıklı değiliz…
Eğer bigün AGI seviyesine ulaşan bir suni zekâ geliştirilirse, işte o süre işler değişmiş olur şu sebeple bu şekilde bir varlık, programcısının ona kodladığı hedeflerin dışına çıkıp kendi “isteklerini” oluşturabilir. Bu aşamada “niyet” ve “kasıt” kavramları devreye girer. Mesela bir AGI, kendisine verilen bir görevi yerine getirmek için yasaları çiğnemeyi kendi başına en mantıklı yol olarak seçebilir yada daha da ileri giderek, kıskançlık, hiddet benzer biçimde duyguları öykünmek ederek ya da hakikaten hissederek kasıtlı olarak birine zarar verebilir.
Bu şekilde bir senaryoda “Tetiği çekenin arkasındaki akıl kim?” sorusunun cevabı oldukca daha zor bir hâle gelir. Hukuk sistemleri, bu yeni “tüzel olmayan fakat bilgili olan” varlığı iyi mi yargılayacağını tekrardan düşünmek zorunda kalacaktır.
Netice olarak mevcut robotlar ve suni zekâlar kabahat işleyemez sadece teknoloji, AGI ve gelişmiş robotik formunda ilerledikçe, “emsalsiz hareket etme” ve “kendi kararını verme” potansiyelleri artacak. Bu durum, insanlık olarak bizleri, yalnız teknolojiyi değil, bununla birlikte hakkaniyet, mesuliyet ve şuur benzer biçimde en temel kavramları tekrardan tanımlamaya zorlayacak bir geleceğe hazırlıklı olmamız icap ettiğini gösteriyor.
