Suni Zekânın Enerji Tüketimi Coştu!

Suni zekâ, son dönemlerde yaşamımıza giren en mühim teknolojilerin başlangıcında geliyor. Artık yalnız araştırma yapmakla kalmıyor; video üretiyor, içerik yazıyor, görsel çiziyor, hatta kimi zaman ne düşüneceğimizi bile belirliyor. Sadece bu devrimin perde arkasında oldukça daha sessiz fakat bir o denli yıkıcı bir kriz yatıyor: Enerji. MIT tarafınca meydana getirilen kapsamlı bir araştırmaya gore yalnızca beş saniyelik bir suni zekâ videosu üretmek, bir mikrodalga fırını bir saat çalıştırmak kadar enerji harcıyor. Ve bu yalnız bir örnek.

Son yıllarda en oldukça tartıştığımız meselelerin biri ise tahmin edebileceğiniz suretiyle enerji verimliliği. Büyük bir iklim krizinin eşiğine gelmiş bulunuyoruz ve ne yapacağımızı tartışıp duruyoruz. Hâl böyleyken insanlığın ümit bağladığı suni zekâ teknolojileri, enerji tüketiminde bambaşka bir çağ açıyor. O şekilde ki Google, Microsoft, OpenAI ve Apple benzer biçimde devler, suni zekâya güç sağlamak için nükleer santraller kurmaya başlamış durumda. Bir tek birkaç yıl içinde, suni zekâ sistemlerinin ABD’deki tüm konutların yüzde 22’si kadar enerji tüketeceği tahmin ediliyor. Bu yalnız teknolojik değil, etik bir sorun hâline gelmiş durumda.

Suni zekâya küçük bir sual sormak, ne kadar enerji tüketiyor?

Bir suni zekâ modeline “Bana İstanbul için üç günlük bir seyahat planı hazırlar mısın?” diye sorduğunuzda bunun arka planda yarattığı enerji tesiri nedir? Bu kolay probleminin cevabı, aslına bakarsak devasa bir sistemin işleyişine ışık tutuyor. MIT Technology Review’ün araştırması, bu enerjinin modelin ebatlarına, hangi donanımda çalıştığına, hatta hangi saat diliminde ve hangi şehirde sorgulandığına gore çarpıcı halde değiştiğini ortaya koydu.

Örneğin Meta’nın açık kaynak modeli Llama 3.1’in ufak versiyonu (8 milyar parametre) tek bir yanıt için ortalama 114 joule harcıyor. Buradaki enerji tüketimi, bir mikrodalga fırını 0,1 saniye çalıştırmaya eşdeğer. Sadece aynı modelin 405 milyar parametreli büyük versiyonu, tüketilen enerjiyi 60 katına çıkarıyor. Bir yanıt üretmek için ihtiyaç duyulan enerji, ortalama 6.700 joule seviyesine yükseliyor. Bu da mikrodalgayı 8 saniye çalıştırmakla aynı. Video üretimine erişince işler iyice çığrından çıkıyor: Bir açık kaynak video üretim modeli, yalnız 5 saniyelik bir video oluşturmak için 3,4 milyon joule harcıyor. Bu da mikrodalgayı bir saatten fazla çalıştırmaya yada 60 kilometre e-bisiklet sürmeye denk geliyor. Ve bu değerler, tek seferlik suni zekâ kullanımları için geçerli.

Peki suni zekâ, niçin bu kadar oldukça enerji tüketiyor?

Aslına bakacak olursak bu probleminin yanıtını çoğumuz oldukça iyi biliyoruz. Suni zekânın bu kadar yüksek oranda enerji tüketmesinin başlıca sebebi, modellerin emek vermesi için kullanılan çipler. NVIDIA’nın H100, A100 ve daha yeni nesil Blackwell GPU’ları, tek başlarına bile yüksek enerji tüketim değerlerine sahipler. Bir suni zekâ modeli, bu çiplerin onlarcası, kimi zaman yüzlercesinden faydalanıyor. Bu da enerji tüketimini direkt artırıyor.

Sadece enerjinin büyük kısmı yalnız modelin çalışmasından değil, devamlı erişilebilir olmasından kaynaklanıyor. Hazırda bekleyen sistemler, veri merkezlerinde devamlı çalışıyorlar. İşin ironik tarafı, bir çok vakit ne kadar enerji kullanıldığı mevzusunda kamuoyuyla hiçbir data paylaşılmıyor. OpenAI, Google ve Microsoft benzer biçimde firmalar bu verileri ticari sır olarak gizli saklı tutuyorlar. Bağımsız araştırmacılar ise ellerindeki açık kaynak modellerden yola çıkarak tahminî hesaplamalar yapmak zorunda kalıyorlar.

Bu da şeffaflık sorununu bununla beraber getiriyor. Bugün kullandığınız ChatGPT’nin bir cevabı kaç joule harcadı? Yanıt kolay değil. Şundan dolayı cevabın işlendiği veri merkezi nerede? O an enerji deposu güneş miydi, doğalgaz mı? Ne kadar süre çalıştı, hangi model kullanıldı? Yanıt: Bilinmiyor. Bu da suni zekânın enerji tüketimini ölçmeyi neredeyse imkânsız hâle getiriyor.

Üstelik suni zekânın enerji maliyeti, biz basit insanların sırtına biniyor!

İşin daha çarpıcı yanı, bu yeni düzende bedeli biz ödüyoruz. Harvard Üniversitesi’nin geçtiğimiz yıl yapmış olduğu bir emek verme, veri merkezlerine hususi indirimli enerji elde eden anlaşmaların faturasının tüketicilere yansıtıldığını ortaya koydu. Kısaca birisinin kendi evi için ödediği satmaca, aslına bakarsak suni zekânın enerji giderleri için harcanıyor olabilir. Hatta ABD’nin Virginia bölgesinde yaşayan basit bir şahıs, bu anlaşmalar yüzünden ayda fazladan 37,5 dolar elektrik faturası ödüyor.

Buna karşın enerji tüketiminin artması bir “ilerleme” olarak sunuluyor. Azca ilkin de belirttiğimiz benzer biçimde Microsoft, Meta ve Google benzer biçimde devler, nükleer enerjiye yatırım yapıyor. OpenAI’ın Stargate girişimi, yalnız veri merkezleri oluşturmak için Apollo uzay programından daha çok (500 milyar dolar) harcamayı planlıyor. Bilginin enerjiyle bu kadar sıkı bağ kurduğu bu yeni çağda, şeffaflık ve denetim yok, fakat kesinlikle bir yönlendirme var. Ve bu yönlendirme, oldukça büyük bedellere işaret ediyor.

Peki “sürdürülebilir suni zekâ” mümkün mü?

Suni zekânın bugünkü hâliyle sürdürülebilir olması neredeyse imkânsız. Şundan dolayı sistem tasarımı, önceliğini verimlilik yerine “maksimum performans” ile “her insana her şeyi sunma” anlayışına vermiş durumda. Oysa her metin çıktısı, her video üretimi yalnız birkaç saniyelik hazlar sunarken, arkasında ciddi bir enerji iz bırakıyor. Peki bu döngüden çıkış var mı?

İlk adım şeffaflık. Şu anda önde gelen suni zekâ şirketlerinin hiçbiri, modellerinin enerji kullanımına dair net veri paylaşmıyor. Açık kaynak projeler (Meta’nın LLaMA’sı benzer biçimde) ise bu mevzuda daha ölçülebilir, fakat genel kullanımda gerideler. İkinci adım ise verimli model geliştirme. Microsoft’un araştırmasına gore, yalnızca GPU’nun değil, sistemin tamamının enerji yükü hesaplanmalı ki bu da yeni tasarımlar ile daha azca parametreyle daha çok iş yapabilen algoritmalar anlamına geliyor.

Bazı araştırmacılar, suni zekâyı “enerji krizine çözüm üretecek zekâ” olarak da görmek istiyor. Enerji verimliliği elde eden yazılımlar, iklim tahmini icra eden modeller, sürdürülebilir kent planlamalarında kullanılabilecek çözümler. Sadece bu ümitli senaryoların gerçeğe dönüşmesi için, ilkin şu probleminin yanıtını dürüstçe vermek gerekiyor: Bugünün suni zekâsı hakikaten bir çözüm mü, yoksa yalnız yeni bir mesele deposu mı?

Suni zekâ devrimi, bilgiye ulaşımda eşi benzeri olmayan kolaylıklar sunuyor ve bunu hepimiz kabul ediyor. Sadece bu kolaylığın arkasında, görünmeyen fakat büyüyen bir enerji canavarı yatıyor. Bugün birkaç tuşa basarak yaptığımız her işlem, aslına bakarsak küresel enerji denkleminde yeni bir yük oluşturuyor. Ve bu yük, daha şimdiden dünya enerji altyapısını şekillendirmeye başladı bile.

Suni zekâyla beraber yalnızca düşünme biçimimiz değil, enerji politikalarımız da değişiyor. Ve bu değişiklik, hepimizin faturasına yansıyacak kadar gerçek. Bakalım hepsi, olağan yaşamın akışını iyi mi değiştirecek…