Zarf (Belirteç) Nedir, Çeşitleri ve Özellikleri Nedir?

Kabul edelim; zarf, ödat, isim, özne, yüklem, tümleç ve benzeri terimler gramer dersi esnasında ve sınavlarda karşımıza çıktığında pek de keyifli değildir. Sadece ezberci eğitim sistemini ya da anlam ifade etmeyen sınavları bir kenara bıraktığımız vakit bu tür terimlerin aslına bakarsak dilimizin zenginliğini ifade ettiğini anlarız. Belirteç olarak da adlandırılan zarf, doğru kullanıldığı vakit bir cümleye benzersiz bir anlam kazandırabilir.

Zarfın öteki adı belirteçtir. Bu isim bile aslına bakarsak kullanılan sözcüğün görevinin ne işe yaradığını açık bir halde dile getiriyor; belirtme görevi. Doğrusu zarf olarak kullanılan sözcük, beraber kullanıldığı fiile kıymet katıyor ve böylece bayağı bir eylem olmaktan çıkararak hem fiile hem de cümleye benzersiz bir anlam katıyor. Gelin belirteç olarak da adlandırılan zarf nedir, türleri nedir şeklinde dört gözle beklenen soruları anlaşılır örnekler üstünden inceleyelim.

Zarf (belirteç) nedir?

Fiilleri, fiilimsileri, sıfatları ya da kendi türündeki öteki zarfları durum, vakit, miktar ve yer şeklinde değerler bakımından niteleyen sözcükler zarf ya da öteki adıyla belirteçtir. Zarf, bir çok vakit yüklem olan fiili nitelediği için cümle anlamı için son aşama önemlidir. Söz mevzusu fiile ya da fiilimsilere sorulacak sorular ile zarf bulunur.

Türkçede zarf ne işe yarar?

Zarflar fiilleri nitelerler, bunu anladık fakat nasıl? Bir örnek üstünden gidelim; dostunuz sizi aradı ve ne yaptığınızı sordu. Ona yanıt olarak ‘yürüyorum’ dediniz. Tek başına kullanılan ‘yürüyorum’ fiili, diyalog için kıymetli bir cümle değildir bundan dolayı dostunuz sizi bekliyor ve geç kalmışsınız. ‘süratli yürüyorum’ dediğiniz vakit ise ortaya daha anlamlı bir cümle çıkar ve karşı taraf anlamış olur ki bu cümleyi kuran şahıs geç kaldığının bilincinde ve bunun için bir şey yapıyor. 

Bu kolay örneği çoğaltmak mümkün. Netice olarak değerlendirirsek bir zarf, cümleye benzersiz bir anlam katar. Zarf olmadan kurulan bir cümle bir çok vakit aktarmak istediği kıymetli anlama haiz değildir. Tıpkı sıfatlar şeklinde. ‘hava’ kelimesi, tek başına oldukça anlam ifade etmeyen bir sözcüktür sadece ‘sıcak hava’ dediğiniz anda işler birazcık daha anlamlı hale gelir.

Zarf nasıl bulunur?

Zarfların fiilleri, fiilimsileri, sıfatları ya da kendi türündeki öteki zarfları durum, vakit, miktar ve yer bakımından nitelediğini söylemiştik. Bu değerlerin neler bulunduğunu kısaca zarfı bulmak için nitelenen fiile bazı sorular sormak gerekir. Türüne nazaran değişse de zarfı bulmak için fiile, fiilimsiye, sıfata ya da zarfa şu sorulardan birini sormak gerekir;

• Nasıl?
• Niye?
• Neden?
• Niçin?
• Ne vakit?
• Nereye?
• Ne kadar?

Zarf çeşitleri nedir?

• Durum zarfı
• Süre zarfı
• Yer – yön zarfı
• Miktar zarfı
• Sual zarfı

Durum zarfı özellikleri:

Nitelediği fiilin, fiilimsinin, sıfatın ya da zarfın nasıl yapıldığını ifade eden zarflar, durum zarfı olarak adlandırılır. Durum zarfları kesinlik, yineleme, olasılık ve neden şeklinde anlamları da sunar. Fiile sorulan nasıl, niye, niçin, neden şeklinde sorularla durum zarfı bulunur. Yaygın olarak kullanılan bazı durum zarfları şunlardır;

• Süratli
• Hızla
• Tek tek
• İyice
• Sora sora
• Geze geze
• Bu şekilde
• Şöyleki

Durum zarfı örnekleri;

• Onlara insanca davranalım.
• Oraya asla gitmeyeceğim.
• Yaşlı adam bakımsızlıktan öldü.
• Yarışmaya yeniden katıldı.
• Bölgeleri iyice temizledim.
• Hız limitine karşın otomobili fazlaca süratli kullanıyordu.
• Onu azarlamak yerine güzellikle anlatabilirsiniz.

Süre zarfı özellikleri:

Nitelediği fiilin, fiilimsinin, sıfatın ya da zarfın yapılmış zamanını ifade eden zarflar, vakit zarfı olarak adlandırılır.. Fiile sorulan ne vakit sorusu ile vakit zarfı bulunur. Yaygın olarak kullanılan bazı vakit zarfları şunlardır;

• Dün
• Bugün
• Yarın
• Akşam
• Kışın
• Geceleyin
• İlkin
• Şimdilik
• Gene
• Demin
• Daha
• Hâlâ
• Hemen hemen
• Derhal
• Kimi zaman

Süre zarfı örnekleri;

• Sabahları binlerce kuş öter.
• Beni yarın aramalısın.
• Çocuk bugün hastalığa yakalandı.
• Akşam mangal yakarız.
• Bu işi gündüz yapalım.
• Annem ve babam hemen hemen gelmedi.
• Yarın akşam hep beraber beyazperdeye gideceğiz.

Yer – yön zarfı özellikleri:

Nitelediği fiilin, fiilimsinin, sıfatın ya da zarfın yönelme durumlarını ifade eden zarflar, yer – yön zarfı olarak adlandırılır. Yer – yön zarfları, herhangi bir çekim eki almamış halde kullanılırlar. Çekim eki almış yer – yön zarfları isim olmuş anlamına gelir. Fiile sorulan nereye sorusu ile yer – yön zarfı bulunur. Yaygın olarak kullanılan bazı yer – yön zarfları şunlardır;

• İçeri
• Dışarı
• Aşağı
• Yukarı
• İleri
• Geri
• Öte
• Beri

Yer – yön zarfı örnekleri;

• Birazcık dışarı çık.
• İçeri girip ona bağırdı.
• Aşağı iniyorum.
• Elindekini yukarı at.
• Geri dönmek için bir yol bulalım.
• Birazcık ileri gidin lütfen
• Onu yukarı çıkarmak için tüm enerjisini kullanmalısın.

Miktar zarfı özellikleri:

Nitelediği fiilin, fiilimsinin, sıfatın ya da zarfın miktar ve ölçü durumunu ifade eden zarflar, miktar zarfı olarak adlandırılır. Miktar zarfları sayı, eşitlik, karşılaştırma, üstünlük, aşırılık ve derecelendirme şeklinde anlamlar da sunar. Fiile sorulan ne kadar sorusu ile miktar zarfı bulunur. Yaygın olarak kullanılan bazı miktar zarfları şunlardır;

• Azca
• Azıcık
• Fazlaca
• Daha fazlaca
• Çokça
• Kadar
• Bu kadar
• Birazcık
• Oldukça
• Pek
• Pek fazlaca
• En
• En fazlaca
• Fazla
• Epeyce
• Denli

Miktar zarfı örnekleri;

• Fazlaca emek harcayarak imtihanı kazanmıştır.
• Bu saate kadar epeyce yol aldık.
• Oldukça büyük bir evde yaşıyorum.
• Azca konuş, fazlaca dinle.
• Birazcık beklersen gelecek.
• Onun oğlu pek sempatik birine benziyor.
• Fazla tv seyretmek gözüne zarar verir.

Sual zarfı özellikleri:

Nitelediği fiilin, fiilimsinin, sıfatın ya da zarfın durum, vakit, sebep, miktar bakımından niteliğini soran ve cümleye sual anlamı kazandıran zarflar, sual zarfı olarak adlandırılır. Cevabı bundan dolayı ile süregelen cümlelerdeki sual anlamı, sual zarfı ile sağlanmış anlamına gelir. Yaygın olarak kullanılan bazı sual zarfları şunlardır;

• Neden?
• Niye?
• Niçin?
• Nasıl?
• Ne vakit?
• Ne kadar?

Sual zarfı örnekleri;

• Buraya nasıl geldin?
• Program ne vakit başlamış olacak?
• Niçin uyumuyor?
• Neden olanları anlatmıyorsun?
• Onu ne kadar özledin?
• Niye en zor günümde yanımda değildin?
• Onun bahçesi niye bu kadar geniş?

Türkçenin zenginliklerini gösteren, cümleleri anlamlandıran ve en mühim gramer mevzularından bir tanesi olan belirteç ya da malum adıyla zarf nedir, türleri nedir şeklinde dört gözle beklenen soruları yanıtladık ve örnekler üstünden mevzu hakkında bilmenizde fayda olan detaylardan bahsettik.